Агляды

Памяць пра Мікалая Мікалаевіча Улашчыка, з якім мне пашчасціла працаваць, сустракацца больш за тры дзесяцігоддзі. — самая светлая ў маім жыцці. Пасля заканчэння Гістарычна-Архіўнага інстытуту ў Маскве, дзе я пісаў дыпломную працу ў С.Шмідта, цяперашняга акадэміка РАН, старшыні Археаграфічнай камісіі РАН, мяне залічылі ў Інстытут гісторыі АН СССР, — з 1 верасня 1955 г. Якраз тады акадэмік Міхаіл Мікалаевіч Ціхаміраў, мой Настаўнік, пад кіраўніцтвам якога была напісана кандыдацкая дысертацыя па разрадных кнігах апошняй чвэрці XV — першай паловы XVII ст., выступіў з ініцыятываю, якая мела вялікую ролю ў гісторыі айчыннай навукі, — аднавіў выданне вядомай серыі «Полное собрание русских летописей», перарванае ў 1920-я г. як «неактуальнае».

Міхаіл Мікалаевіч даручыў мне займацца падрыхтоўкаю 26-га тома гэтай серыі (Валагодска-Пермскі летапіс — звод І-й паловы XVI ст., некалькі рэдакцый). Быў я тады ў складзе сектара публікацыі крыніц дакастрычніцкага перыяду, кіраўнік — прафесар А.А.Навасельскі. Астатнія супрацоўнікі выконвалі іншыя археаграфічныя, крыніцазнаўчыя заданні. У іх лік хутка, з 15 кастрычніка таго ж 1955 г., увайшоў і Мікалай Мікалаевіч.

Маладыя супрацоўнікі, і я ў тым ліку, бачылі ў ім старога, вопытнага і мудрага аксакала, нямала ўжо пабачыўшага (яму ў тую пару было пад 50, тады як мне, напрыклад, — каля 27) і зведаўшага. Па ўзросту ён падыходзіў мне ў бацькі. Звярталі на сябе ўвагу ягоная сціпласць, абаяльнасць, «беларуская ціхасць», нават сарамлівасць нейкая. Сыходзіла гэта ад натуры, ад народа, з якога М.М.Улашчык выйшаў. Акрамя таго, мы ведалі, што, апрача іншага, яго, як і шмат каго ў тыя гады і дзесяцігоддзі, крануў халодны і страшны подых сталінскіх рэпрэсіяў (высылка з 1950 па 1955 г.); і гэта не магло не накласці адбітак на характар, манеру паводзін — пэўная стрыманасць, асцярожнасць і інш. У Інстытуце мы маглі назіраць тое ж самае на прыкладзе з Л.В.Чарапніным, будучым акадэмікам, таленавітым вучоным, і іншымі супрацоўнікамі.

У сектары публікацыі крыніц Мікалай Мікалаевіч быў спачатку малодшым, затым (з 1 мая 1961 г.) старэйшым навуковым супрацоўнікам. Потым на базе групы па выданню ПСРЛ і сектара дапаможных гістарычных дысцыплін паўстаў Сектар крыніцазнаўства дакастрычніцкага перыяду (24 лютага 1975 г.), які даручылі ўзначаліць мне (М.М.Ціхаміраў памёр за 10 год да гэтага, у 1965 г.). Сектар пазней ператварылі ў Аддзел, і Мікалай Мікалаевіч прайшоў у Групе, Сектары і Аддзеле ўсе ступені навуковага росту. Праз сямнаццаць гадоў пасля кандыдацкай ён абараніў доктарскую дысертацыю — «Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии» (17 верасня 1964 г.; як манаграфія была выдадзена ў наступным годзе).

Як спецыяліст-крыніцазнавец, археограф, М.М.Улашчык каваў сваё майстэрства ўжо ў гэтых працах на агульнагістарычныя тэмы па сацыяльна-эканамічнай гісторыі заходніх рэгіёнаў Расіі XIX ст. Абедзве яго дысертацыйныя працы заснаваны на «манблане фактаў» з разнастайных крыніц, апублікаваных і архіўных. Уражвае іх разнастайнасць (рэвізіі, губернскія справаздачы, інвентары памешчыцкіх маёнткаў, скаргі сялян і памешчыкаў, дакументы аб сялянскіх хваляваннях і інш.), іх майстэрская перапрацоўка, стараннасць і руплівасць, што асабліва важна адзначыць, выключная абачлівасць у аналізе і высновах. Шэрагу з названых і іншых крыніц прысвечаны спецыяльныя даследаванні Мікалая Мікалаевіча, якія мы абмяркоўвалі на нашых навуковых пасяджэннях; пра іх жа ён рабіў даклады на сімпозіумах па аграрнай гісторыі краін Усходняй Еўропы. I кожны раз Мікалай Мікалаевіч заслугоўваў самую высокую пахвалу спецыялістаў, удзельнікаў абмеркавання. Даклады гэтыя публікаваліся артыкуламі ў розных навуковых зборніках, часопісах, беларускіх і рускіх.

Апрача ўсяго, Мікалай Мікалаевіч вёў вялікую археаграфічную працу — удзельнічаў у падрыхтоўцы сямі тамоў вядомай серыі дакументаў «Крестьянское движение в России» за канец XVIII — XIX ст. (Дружынінская серыя), а таксама серыі «Революция 1905-1907 г. в России»; перакладаў з польскай мовы на рускую дакументы для «Писем и бумаг Петра Великого». Пісаў шматлікія рэцэнзіі на кнігі, дысертацыі, у тым ліку крыніцазнаўчага профілю. Так што ў крыніцазнаўчыя, публікатарскія структуры інстытута М.М.Улашчык прыйшоў узброены адпаведным вопытам. Натуральна і з бачным задавальненнем ўзяўся ён за крыніцазнаўчае, археаграфічнае вывучэнне і падрыхтоўку да друку крыніц па гісторыі роднага краю. Рабіў пра іх даклады, якія шмат чым прыцягвалі слухачоў, удзельнікаў дыскусій. Апрача дасканалага ведання матэрыяла, «дакопваўся» да яго сутнасці, сыходзячы з пастаўленых задач. Падкупала шчырая, сыноўская ўлюблёнасць у бацькоўскую зямлю, яе народ, мову, звычаі. Калі ён казаў пра ўсё гэта, вочы яго свяціліся дабрынёю, любоўю, розумам і гумарам. Стыль яго выступленняў, прамоў, знешне спакойны і мяккі, адразу ж звяртаў на сябе ўвагу чароўнымі «беларускімі» інтанацыямі, зваротамі народнай мовы, простай і незвычайна вобразнай, ёмкай. Слухаць яго было асалодаю. Думаю, і мне, і іншым ягоным калегам ды сябрам, сустрэчы з ім далі вельмі шмат — у сэнсе і новых ведаў, і адкрыцця кранальных асаблівасцяў душэўнага складу самога вучонага-беларуса, яго народа, нашага народа-брата, і маральнага ўплыву гэтага выдатнага чалавека на іншых. Пры гэтым павінен сказаць, што ў пытаннях навуковых, этычных Мікалай Мікалаевіч, нягледзячы на сваю мяккасць і падатлівасць, меў характар цвярды, стойкі, не паступаўся сваімі перакананнямі. Пра гэта сведчылі яго стойкія пазіцыі ў навуковых спрэчках; маўчанне, неўхваляльнае або злёгку іранічнае, у тых выпадках, калі гаворка ішла пра ўчынкі або дзеянні, якія ён не ўхваляў, сумніўныя з дзелавога і маральнага боку. М.М.Ціхаміраў у такіх выпадках гаварыў, пазітыўна і любоўна, аб «ціхай беларускай упартасці» Мікалая Мікалаевіча.

Гэтак ішло наша звычайнае жыццё — у навуковых справах, вучоных «сядзеннях», асабістых стасунках. Галоўнае ў ім — праца над кнігамі, публікацыямі крыніц. Усё гэта жывое ў маёй удзячнай памяці, і вобраз Мікалая Мікалаевіча ў ёй — гэта высакародны воблік вучонага-працаўніка, нашчадка лепшых традыцый айчыннай гістарычнай навукі, яе спадзвіжнікаў з ліку беларусаў, рускіх і іншых вучоных, што працавалі ў цяперашнім і мінулых стагоддзях.

Шмат сілаў, усе свае выдатныя здольнасці і веды Мікалай Мікалаевіч аддаваў вывучэнню і выданню беларуска-літоўскіх летапісаў — помнікаў, значэнне якіх для вывучэння мінулага беларускага і іншых народаў Усходняй і Цэнтральнай Еўропы непераходнае. Перш чым іх друкаваць, ён праводзіў дасканалае крыніцазнаўчае, археаграфічнае вывучэнне тэкстаў. Так было з Ніканораўскім летапісам — першым летапісным помнікам, які ён даследаваў і выдаў[1]. Ён вызначыў узаемазалежнасць спісаў помніка паміж сабою, крыніцы звода, які сам быў пакладзены ў аснову вядомага Валагодска-Пермскага зводу канца XV — пачатку XVI ст. Улашчык жа з’яўляўся рэдактарам выдання дзвюх другіх агульнарускіх летапісаў: Аляксандра-Неўскага і Лебедзеўскага[2].

Галоўнае, зробленае Улашчыкам у гэтай справе, — выданне і даследаванне беларуска-літоўскіх летапісаў. Мікалай Мікалаевіч апублікаваў іх у двух тамах Поўнага збору рускіх летапісаў[3]. У першым з іх надрукаваны Хроніка Літоўская і Жамойцкая, Хроніка Быхаўца, Баркулабаўскі летапіс, Летапіс Аверкі і Панцырнага. Не магу не згадаць вельмі паказальны факт, які характарызуе пазіцыю, воблік Мікалая Мікалаевіча як навукоўца, у дадзеным выпадку як крыніцазнаўца і археографа. Хроніку Літоўскую і Жамойцкую, кампілятыўны помнік сярэдзіны XVIII ст. (які, магчыма, узыходзіць да хранографа Бабалінскага 1699 г. або блізкага да яго зводу), ён падрыхтаваў да друку па Ленінградскаму спісу. Але пад час адной з камандзіровак у Табольск мне ўдалося знайсці новы спіс гэтай хронікі. Звесткі пра яго я перадаў М.М.Улашчыку, і ён, азнаёміўшыся з тэкстам, прыйшоў да высновы, што ў параўнанні з Ленінградскім Табольскі спіс больш дасканалы. Не пашкадаваў зробленай ужо працы і паклаў у аснову выдання той самы Табольскі спіс, г.зн. нанова падрыхтаваў тэкст хронікі. Зайздросная, думаю, для сапраўднага вучонага адказнасць у сур’ёзнай навуковай справе!

Усім спецыялістам запомнілася асобнае выданне Хронікі Быхаўца (Масква, 1966), выдадзенае М.Улашчыкам (у перакладзе на рускую мову, а ў 32 томе ПСРЛ -^»%а мове арыгіналу; у 1971 г. пабачыў свет літоўскі пераклад гэтай хронікі). У прысвечаным ёй даследаванні Мікалай Мікалаевіч робіць шэраг тонкіх крыніцазнаўчых, лінгвістычных назіранняў (напрыклад, у адрозненне ад Т.Нарбута, які пісаў пра «польскае пісьмо XVII ст.», што знайшло адлюстраванне ў помніку, Мікалай Мікалаевіч вызначае, што хроніка напісана на беларускай мове, перададзенай у польскай транскрыпцыі, удакладняе пытанне аб часе яе складання (да 1565 г.,) і крыніцах (перадусім Іпацеўскі летапіс).

Вакол гэтага выдання разгарэлася палеміка, у якую ўключыліся польскія даследчыкі Е.Ахманскі, Ю.Бардах, рускі вучоны Б.М.Флора, літоўскі — М.Ючас і інш. Былі выказаныя розныя погляды на хроніку, якая ўтрымлівала сведчанні пра Літву з легендарных часоў да 1506 г.

Гэтайсама тэме Мікалай Мікалаевіч прысвяціў кнігу «Уводзіны ў вывучэнне беларуска-літоўскага летапісання»[4]. Мне, як яе адказнаму рэдактару, было вельмі прыемна атрымаць яе з дарчым надпісам аўтара: «Дарагі Віктар Іванавіч! Мы з вамі разам ужо трыццаць; можа і яшчэ працягнецца. 30.V.1985. Улашчык». У гэтай кнізе асветлены пошукі і знаходкі беларуска-літоўскіх летапісаў, гісторыя іх публікацый, даследавання, вызначаюцца крыніцы летапісаў, у тым ліку іх легендарных звестак. Па-сутнасці ўпершыню разгледжана пытанне пра беларускія гарадскія летапісы XVII — першай паловы XIX ст. Вывучаны і многія іншыя помнікі.

Пашыраючы сферу сваіх інтарэсаў, Мікалай Мікалаевіч задумаў і ажыццявіў серыю прац па публікацыі і вывучэнню крыніц па гісторыі Беларусі. Іх вянчае яго другая выдатная кніга «Нарысы па археаграфіі і крыніцазнаўству гісторыі Беларусі феадальнага перыяду»[5]. У ёй даследчыцкая ўвага сфакусавана на пераважна актавым матэрыяле па гісторыі Беларусі, часткова Літвы, Украіны (па археаграфічных выданнях за 1824-1940 г.). Кніга была вельмі цёпла прынята спецыялістамі (больш за 10 водгукаў у айчынных, польскіх, чэшскіх часопісах).і

Яшчэ адна прыкметная, высакародная рыса Мікалая Мікалаевіча як чалавека і вучонага — павага да памяці настаўнікаў, папярэднікаў па гістарычнай навуцы. Ён аддаў нямала часу, сілаў, можна сказаць, уклаў сваю светлую душу ў падрыхтоўку і выданне прац У.І.Пічэты, М.Г.Беражкова. Напісаў да іх артыкулы, прадмовы, рэдагаваў, канешне, вельмі ахайна, тэксты іх даследаванняў.

Мне прыемна згадаць, што мы, калегі і сябры М.Улашчыка, любілі і паважалі яго пры жыцці. Ён быў нам прыкладам ў навуцы, жыцці, ствараў сярод нас асаблівы маральны клімат, мяккі, добразычлівы, чалавечны. Настолькі ж істотна тое, што ён паспеў зведаць прызнанне у навуцы. Да ягонага 70-годдзя выйшаў мой артыкул пра яго ў «Праблемах крыніцазнаўства», пісалі пра яго ў беларускім, маскоўскім друку. У дзень 80-годдзя (1986) у інстытуце адбылося ўшанаванне М.М.Улашчыка. На ім прысутнічала даволі шмат калег, сяброў, прыхільнікаў вялікага вучонага. Было шмат выступленняў са словамі ўдзячнасці слаўнаму сыну беларускага народу. Мы ўсе, і гэта адчувалася па атмасферы, якая панавала ў зале, адчувалі гонар за Мікалая Мікалаевіча і Беларусь, якая нарадзіла такога выдатнага вучонага, чалавека, нашага сабрата, асобу светлую і незабыўную.

Амаль да канца жыцця Мікалай Мікалаевіч заставаўся сярод нас. Пасаду кансультанта ён пакінуў 3 ліпеня 1986 г. У тым жа годзе я разам з маім вучнем Н.М.Рагожыным наведаў Мікалая Мікалаевіча ў нашай акадэмічнай бальніцы на вул. Ляпунова ў Маскве. Ён быў ужо цяжка хворы, голас стаў ціхім, «сеў», але вочы па-ранейшаму свяціліся розумам, мільгалі ў іх нават іскаркі гумару. Калі развітваліся, ён усё ж прамовіў, ціха і сумна: «Можа быць, апошні раз…». Не хацелася ў гэта верыць. Але непазбежнае адбылося… Мікалая Мікалаевіча ня стала. Для будучыні засталіся яго высакародны воблік, памяць пра яго на ўсё астатняе жыццё, яго кнігі, артыкулы, публікацыі крыніц. Засталося і не памрэ ніколі пачуццё, што мы ўсе — браты ў навуцы, у жыцці і, будзем спадзявацца, у памяці нашчадкаў.

Віктар Буганаў, член-карэспандэнт РАН

---

[1] Гл. артыкулу зб.: Проблемы нсточннковедення. — Москва, 1959. Т.8; тэкст летапісу ў ПСРЛ. Т.27. — Москва-Ленннград, 1962.

[2] ПСРЛ, Т.29. — Москва,1965.

[3] ПСРЛ. Т.32, — Москва, 1975; Т.35, — Москва, 1980.

[4] Улащик Н.Н. Введение в изучение белорусско-литовского летописания. Москва, 1985.

[5] Улащик Н.Н. Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода. — Москва, 1973.

Наверх

Пісаць пра Мікалая Мікалаевіча Улашчыка цяжка, асабліва за тым самым сталом, за якім з ім сядзелі разам, частаваліся, размаўлялі. Зразумела, я больш слухаў яго, бо разумеў, як гэта важна для мяне — адчуваць яго непарыўную сувязь з беларускай інтэлігенцыяй мінулых часоў, з прадстаўніком тых, каму прысвячаецца мая праца здавён. Так, жылі мы ў розных гарадах, але ў падобным становішчы: ён у Маскве, а я ў Санкт-Пецярбургу, і гэта аб’ядноўвала нас цягай да роднага краю, які быў пакінуты намі ў розных абставінах. Мы шмат перапісваліся, ягоныя лісты дапамагалі мне пісаць біяграфічныя нарысы пра Мікалая Мікалаевіча. Першы — да ягонага 70-годдзя — не быў надрукаваны па незалежных ад аўтара прычынах. Другому пашчэнціла ўбачыць свет у газеце «Голас Радзімы» за 6 лютага 1986 г. Трэці быў надрукаваны ў часопісе «Маладосць» (1988.3, С.156-163).

Прашу прабачэння ў чытачоў за нясціпласць, але мяне надта ўжо ўзрадаваў водгук М.М.Улашчыка, які, прачытаўшы машынапіс нарыса, вось што пісаў у лісце ад 26 лістапада 1985 г.: «Вы напісалі так, як не напісаў бы ніхто, закранулі тое, што для мяне дарагое. У артыкуле мала афіцыйнага, стандартнага, што так даўно абрыдла ўсім (хіба, можа, што не самім юбілярам)»[1].

Разумею, што гэтая ацэнка маёй спробы была завысокай: больш поўна акрэсліць творчасць нашага знакамітага гісторыка можна будзе пазней, калі мы выразней адчуем ягоны ўплыў на тую гістарыяграфію Беларусі, якую яшчэ прыйдзецца пачакаць. Але ягоны ўплыў нават на той зрух гістарыяграфічнай думкі, які намеціўся пачынаючы з сярэдзіны 60-х гадоў, сумненняў не выклікае. Прынамсі для тых, хто памятае ягоную наватарскую манаграфію «Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии», якая выйшла ў 1965 г. Невыпадкова люблінскі гісторык Рычард Гэцэр адзначыў, што па сваіх багатых крыніцах і іх каментаванні гэтая праца «можа лічыцца проста бездакорнай у савецкай гістарыяграфіі апошніх гадоў». Заўважце, не ў беларускай, а ў савецкай! I сапраўды, прачытаўшы ягоныя «Прадпасылкі», кожны сумленны гісторык мог сказаць сабе: «Вось як трэба пісаць пра свой край. А пісаць, як вучылі раней, сорамна!»

Наступная манаграфія Мікалая Улашчыка «Нарысы па археаграфіі і крыніцазнаўству Беларусі феадальнага перыяду» (1973) стала яшчэ большай падтрымкай тых, хто спрабаваў сумленна пісаць пра мінулае Беларусі. Мікалай Улашчык быў тройчы рэпрэсаваны бальшавікамі. Але ён усё вытрываў. I ня толькі вытрываў, а нават стварыў некалькі гістарычных манаграфій і падрыхтаваў да друку і надрукаваў у Маскве два тамы «Беларуска-літоўскіх летапісаў». Усё гэта было зроблена па-за кантролем ЦК КПБ, ды яшчэ на такім высокім узроўні, якога не дасягалі шматлікія калектывы інстытутаў і універсітэтаў рэспублікі. Тут ня месца пералічваць публікацыі вучонага. Яны дачакаюцца глыбокага вывучэння і — хочацца верыць — абавязковага перавыдання на беларускай мове. Маю на ўвазе ў першую чаргу два тамы выдадзеных ім беларуска-літоўскіх летапісаў, надта неабходных для гістарычнай адукацыі і ў беларускіх ВНУ Беларусі, і наогул у краіне.

Пахвала вучонаму, пакутніцкае жыццё і плённая дзейнасць якога сталі жывым дакорам яго менш выніковым калегам у Беларусі, была не да прыняцця ў яго родным краі. Асабліва калі ўлічыць, што на жаданне М.Улашчыка вярнуцца ў Мінск і працягнуць там працу па выданні крыніц па гісторыі сваёй радзімы адказам было катэгарычнае «не» з боку тагачаснага дырэктара Інстытута гісторыі Акадэміі навук БССР, былога гомельскага пракурора і сакратара гаркама КПБ у Мінску. Яно і зразумела, бо дзе гэта бачна, каб лоўчыя птушкі дапускалі да сваіх гнёздаў птушак пеўчых?

М.Улашчык цягнуўся да сваіх землякоў-гісторыкаў, літаратараў, этнографаў, падтрымліваў іх, і, як сапраўдны інтэлігент, — і гісторыкаў Расіі, Літвы, Украіны, Польшчы. Так, у згаданым вышэй лісце ён пісаў: «Добрая частка кандыдатаў і дактароў «феадальнага часу» у Беларусі і Літве «вышла» з маёй дапамогаю (у Літве Лазутка, Ючас, Дундуліс; Мулявічусу і некаму яшчэ чым мог, дапамог — водгук на аўтарэферат ці што іншае). У Беларусі больш.» Памятаю, як ён дапамог мне выступіць з дакладам «Роля выхадцаў з Беларусі ў асваенні Паволжа і Сібіры (сярэдзіна XVI — пачатак XVIII ст.)». Было гэта 21 кастрычніка 1975 г. на пасяджэнні сектара гісторыі СССР перыяду феадалізму Інстытута гісторыі СССР АН СССР у Маскве, у якім ён працаваў.

Дзе карані гэтага імкнення М.Улашчыка дапамагчы сваім калегам? Растлумачыць гэта проста; ім кіравала адна думка: аднавіць нашае занядбанае славутае мінулае. Вось такая самаадданасць гэтай думцы, якой не здолелі перашкодзіць надлюдскія выпрабаванні, што выпалі на долю Мікалая Мікалаевіча, павінна быць прыкладам для кожнага, хто арэ сваю дзялянку на ніве беларускай культуры.

На ўсё жыццё запомніліся мне яго яскравыя — і вусныя, і пісьмовыя — апавяданні пра дзяцінства, пра юнацкія гады, пра пераломныя гады ў жыцці, калі па безпадстаўных абвінавачваннях яго штурхала з аднаго кута краіны ў другі сляпая сіла, пра кароткія прамежкі між пакутамі, калі ён настаўнічаў у Паволжы, у Ленінградзе, напярэдадні вайны, а потым у Маскве ў аспірантуры, і пра тыя светлыя часы, калі ён урэшце атрымаў магчымасць заняцца любімай справай на карысць свайго народа.

Калі мне часам бывае цяжка, я кожны раз успамінаю пра тое, з якою сілаю Мікалай Мікалаевіч пераадольваў цяжкасці прымусовага адлучэння ад роднага краю, як ён апантана наганяў у працы тыя гады, якія ў яго адабралі. Адразу ў самога прыбывае моцы. Так, ён сапраўды быў і застаецца маяком для нас усіх, хто ведаў яго, прыкладам самаахвярнасці і мэтанакіраванасці.

Валянцін Грыцкевіч

---

[1] Захоўваецца ў асабістым архіве аўтара.

Беларуская гістарычная навука панесла цяжкую страту: на 81-м годзе жыцця памёр гісторык Мікола Улашчык. Памёр далёка ад Менску, у Маскве, як некалі ў Маскве памерлі і Янка Купала, і Ўладзімір Дубоўка. Слушна напісана ў некралогу па нябожчыку ў газэце «Літаратура і мастацтва» за 26 лістапада 1986 г.: «… У асобе Улашчыка беларускі народ атрымаў яшчэ аднаго волата. Сваімі гістарычнымі працамі Мікола Улашчык зрабіў тое, што раней для беларусаў зрабілі класікі нашай літаратуры Янка Купала, Максім Багдановіч, Якуб Колас, Максім Гарэцкі …».

Так, спадчына Мікалая Улашчыка для беларускай гістарыяграфіі і гісторыі сапраўды піянерская, волатаўская. Волатаўская яшчэ й пад тым поглядам, што працаваць гісторыку давялося далёка не ў спрыяльных абставінах. У некралогу па Улашчыку не даецца некаторых важных дэталяў біяграфіі нябожчыка, а колькі з гэтых дэталяў, канешне, трэба падкрэсліць.

Мікола Улашчык нарадзіўся недалёка ад Менску. Вучыўся ў Беларускім Дзяржаўным універсітэце, якраз у тым часе, калі універсітэт перажываў сваю «залатую пару»: усё тут было беларускае — мова, навучальныя праграмы, даследчыцкая праца, а галоўнае, на універсітэце быў беларускі дух.

Мікола Улашчык, студэнт гістарычнага факультэта, глыбока ўцягнуўся ў навуку, а разам з тым і ў грамадскае жыццё. Ён дапамагаў арганізоўваць краязнаўчыя экспедыцыі, школьна-навучальныя праграмы, бадай сам адзін апрацоўваў матэрыялы для Летапісу Беларускага Друку.

Плённая і шматабяцальная праца маладога беларускага гісторыка, як і сотняў ягоных калегаў, была раптоўна абарваная ў 1930 г. Пагром беларускай нацыянальнай інтэлігенцыі ў БССР, які ўвайшоў у гісторыю як разгром «нацдэмаўшчыны», перапыніў, а ў шмат чым зусім спыніў беларускую навуковую і грамадскую працу. Сотні людзей былі арыштаваныя, і доля не судзіла ім больш вярнуцца ў Беларусь.

У біяграфічнай нататцы пра Міколу Улашчыка ў Беларускай Савецкай Энцыклапедыі пра 1930 год сказана так: «З 1930 г. працаваў у РСФСР і Сярэдняй Азіі». Вось гэтак каротка, лаканічна, а калі ўдумацца, дык проста трагічна і жудасна несправядліва —» без ніякае віны, людзей вырывалі з карэннем ды разганялі ў розныя часткі вялізарнае Імперыі. А ўдакладніць гэты перыяд можна хоць-бы з аднае крыніцы: Яўхім Кіпель, арыштаваны ў 1930 г. таксама як «нацдэм», пакінуў Беларускаму Інстытуту Навукі й Мастацтва ў Нью-Ёрку ўспаміны з тае пары. У гэтых успамінах ёсць такія радкі:

«У горад Налінск нас дабралася трох: я, Мікола Азбукін і Мікола Ўлашчык. Налінск быў месцам нашай высылкі. З бліжэйшых да нас высланых нацдэмаў былі ў горадзе Глазаве Антон Адамовіч, ва Уржуме Жылка, Сасіновіч і яшчэ нехта, а ў горадзе Вятцы было таксама колькі чалавек. Горад Налінск ляжыць далёка ад усіх камунікацыйных шляхоў (да бліжэйшай чыгуначнай станцыі ад Налінску было каля сотні кіламетраў), і выбрацца з Налінску было ня так проста, а ўзімку й наогул немагчыма.

Высланцы ў Налінску — не навіна, сюды высылаў і царскі ўрад. Мы, высланыя беларусы, адразу мусілі зарэгістравацца ў міліцыі і штотыдня рапартаваць аб нашых занятках.

Працу ў Налінску было знайсці няцяжка, але не на кожную працу высланым міліцыя давала дазвол. Мне было лягчэй, бо я ўладзіўся спачатку ў хімічную лабараторыю. Азбукін пачаў працаваць недзе на складзе, а Улашчык даўгавата пахадзіў без працы. Праўда, ня гледзячы на перасцярогі міліцыі “не общаться”, мы адзін аднаму дапамагалі як маглі. Нам дазволілі атрымліваць пачкі з дому. Асабліва крута было з вопраткай, і мы былі вельмі радыя нармальна апрануцца. Тым болей, што надыходзіла зіма.

Каб пазбегнуць непрыемнасцяў, пагутарыць мы спатыкаліся далёка за горадам. Азбукін далёка хадзіць не любіў, а мы з Міколам Улашчыкам хадзілі доўга і далёка па налінскіх ваколіцах. Аднойчы Мікола выказаў мне свае рогляды на далейшыя планы. Я яго падтрымаў і чым мог дапамог. Хутка мы з ім разлучыліся — ён выехаў, а мяне з Налінску перакінулі ў Вятку, і там, у Вятцы, і мне, і Адамовічу прадоўжылі тэрміны высылкі.

У Вятцы мне было сказана ў НКВД, што я ніколі не змагу вярнуцца ў БССР. Пры спатканні з кімсьці з нацдэмаў мне таксама сказалі, што ніводнаму нацдэму ў Беларусь ня будзе дазволена вярнуцца, а можна будзе пражываць толькі ў Расіі».

Вось-жа зусім ясна, чаму ні Мікола Улашчык, ні Ўладзімір Дубоўка, ні Максім Гарэцкі, ні яшчэ тысячы беларускіх патрыётаў не змаглі вярнуцца на радзіму, а змушаныя былі, як некалі пад царскай уладай паўстанцы 1863 г., навечна жыць у чужой Расіі. Савецкая ўлада пад гэтым поглядам ня розніцца ад царскай, ды нездарма пра яе людзі кажуць: «Савецкая ўлада ніколі і нічога не забывае».[1]

Вітаўт Зубкоўскі

---

[1] З газеты «Беларус», 332 (Снежань, 1986).

Нашу сям’ю звязала і жыццё, і ўспаміны з Міколам Улашчыкам у горадзе Налінску.[1] Туды змусілі выехаць маю маці з Мінска ў канцы 1932 — пачатку 1933-га. Праўда, мы з маці ездзілі да бацькі ў Налінск і крыху раней. Зацемка ў «Беларусе»[2] напісаная мною. Вітаўт Зубкоўскі — гэта было маё прозвішча ад 1935 да 1942 г. Гэта дзявочае прозвішча маёй маці, а ўзяла яна яго ў г. Арле, куды мы пераехалі пасля Налінску, бо нам было забаронена вяртацца на Беларусь, маці вырашыла, што, узяўшы сваё прозвішча пасля паўторнага арышту бацькі ў Арле ў снежні 1935 г., яна пазбегне арышту. На яе погляд, гэты крок яе ўратаваў.

Тая скупая інфармацыя, якую я даю ў зацемцы ў «Беларусе», узятая з архіву майго бацькі. Аб Улашчыку ва ўспамінах ня шмат матэрыялу, бо бацька знарок не пісаў, думаючы, што Улашчык жыве (успаміны пісаліся ў пяцідзесятых гадох). Бацька часта пра Улашчыка згадваў, верыў, што жыве, бо хоць і дапамагаў бацька яму з уцёкамі з высылкі (казаў, што планавалі яны, каб Улашчык уцёк на Захад), думаў, што на Захад Улашчык не трапіў, а пісаць нешта — баяўся «лапаў НКВД». Гэты страх быў проста запраграмаваны!

Мае ж успаміны пра дзядзькоў Міколаў (Азбукіна і Улашчыка) невялікія.

Я добра памятаю, як у Налінску, улетку і ўвосень, я з бацькам і маці хадзілі за горад на бераг рачулкі Воя. Туды ж прыходзілі і дзядзькі Міколы ды прыязджалі іншыя дзядзі. Часта ці адзін, ці другі дзядзька Мікола браў мяне за руку, бывала нават садзіў на карак, шпацыраваў уздоўж крутога берагу Воі ды вучыў беларускія песні. Дзядзька Улашчык вучыў мяне тады «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», дзядзька Азбукін — песню «Гэй, сябры ўдалыя», а бацька — сваю ўлюбёную «У нядзелю раненька ўзышло сонца ясненька, татка коніка корміць, дужа жаласна плача». Тады значэння гэтых паходаў на бераг Воі я не разумеў, але значна пазней мне маці казала, што гэта было адзінае месца. Дзе сасланыя маглі свабодна пагутарыць, абмяняцца думкамі. У горадзе за імі вельмі сачылі.

Жыццё нашае ў Налінску скончылася ў 1935 г. (ліпень-жнівень) а затым быў Арол, Дом калгасніка (кватэру было знайсці вельмі, вельмі цяжка), паўторны арышт бацькі ды далейшае напружанае жыццё з маці ў Арле аж да 1942 г.

Вітаўт Кіпель

---

[1] З ліста В.Кіпеля да А.Каўкі ад 27.11.1995.

[2] Маецца на ўвазе артыкул «Памяці Міколы Улашчыка», які змешчаны вышэй.

Уласна сустрэч было толькі дзве.

Гэта адбылося ў верасні 1984 г. Да таго часу я, пачынаючы гісторык-генеолаг, аматар-самавук, ужо ўцягнуўся ў генеалагічныя пошукі і, напісаўшы артыкул пра гісторыка Тэадора Нарбута (1784-1864), абіваў парогі рэдакцый, спрабуючы яго апублікаваць у сувязі з 200-годдзем з дня нараджэння Т. Нарбута. У Інстытуце славяназнаўства мне параілі звярнуцца да буйнейшага спецыяліста ў галіне крыніцазнаўства Беларусі — доктара гістарычных навук Мікалая Мікалаевіча Улашчыка, і далі яго хатні тэлефон. Я яму патэлефанаваў, і ён запрасіў мяне да сябе, хоць быў нездаровы і адсежваўся дома.

Жыў ён каля Беларускага вакзала. Я прыйшоў да яго ў другой палове дня. Здаецца, нікога, акрамя яго, у кватэры не было. Ён мяне ўважліва выслухаў. Потым мы даволі доўга гутарылі пра гісторыю Вялікага Княства Літоўскага. Зразумела, у асноўным распавядаў ён, а я з задавальненнем слухаў гэтага мудрага, добразычлівага чалавека.

Мікалай Мікалаевіч папрасіў пакінуць яму мой артыкул, а праз два дні патэлефанаваў і запрасіў заехаць да яго па артыкул і заўвагі. Свае заўвагі ён надрукаваў на машынцы. А я, прачытаўшы іх, яшчэ доўга сядзеў у яго, гартаючы тамы «Поўнага збору рускіх летапісаў». Артыкул я дапрацаваў, але яго доўга нідзе не друкавалі, а потым ён выйшаў у розных варыянтах у Літве, Беларусі, Польшчы[1].

Тэкст заўваг М.М.Улашчыка да майго артыкула «Літоўскі гісторык Тэадор Нарбут» падаю ніжэй.

«Глыбокапаважаны Андрэй Мікалаевіч, Ваша праца пра Тэадора Нарбута ў цяперашнім выглядзе ня можа быць надрукаваная, бо ў ёй ня выкананы тыя патрабаванні, якія лічацца абавязковымі. Перад усім, у працы, прысвечанай Т.Нарбуту (і наогул усім у падобных выпадках) неабходна старанна вывучыць усе яго работы. Даследаванне ягоных работ павінна высвятліць, хто пісаў па гісторыі Літвы да яго, і што, такім чынам, новага ўнёс у гэтую вобласць Нарбут. Потым, трэба вывучыць сучасную літаратуру па гісторыі Літвы (мы заўсёды пішам: Вялікага Княства Літоўскага). Нарбут вядомы ў якасці аўтара, які слепа давяраў сярэднявечным крыніцам, нярэдка фантастычным, а прафесар Хадыніцкі нават вызначыў, што так званую «Раўданскую хроніку» Нарбут «прыдумаў». Да гэтага часу ёсць прыхільнікі погляду, што і хроніка Быхаўца, выдадзеная Нарбутам — фальшыўка. Большасць даследчыкаў (а таксама і я) лічым аднак што хроніка сапраўды напісаная ў XVI ст.

Таму магу параіць Вам вывучыць кнігу У.Ц.Пашуты: «Утварэнне Літоўскай дзяржавы», потым XXXII і XXXV тамы Поўнага збору рускіх летапісаў, […] але самае важнае — трэба спраўдзіць тэксты «Хронікі Польскай, Літоўскай, Жамойцкай і ўсёй Русі» Стрыйкоўскага, каб высвятліць, што запазычыў адтуль Нарбут, а што адкінуў. Вельмі важна вывучыць творы Лаўмянскага, самага вялікага спецыяліста па пачатковай гісторыі Літвы.

У Вас вельмі эскізна даецца біяграфія. Трэба высвятліць, якія мовы ён ведаў (ён карыстаўся крыніцамі на лаціне і старанямецкай мове), потым яго маёмаснае становішча: стаўшы ў 28 год адстаўным афіцэрам, ён ня толькі жыў і працаваў, але збіраў (і сабраў) велізарную масу рознага кшталту помнікаў мінулага. Сваю «Гісторыю» ён скончыў 1569 г., г.зн. Люблінскай вуніяй, палічыўшы, што гэтым годам скончылася існаванне Літоўскай дзяржавы. Таму было б істотна прасачыць яго погляды на гісторыю народаў наогул.

Увогуле, пытанняў набярэцца шмат, і Вам не абавязкова ўсе іх вырашаць, але ведаць творы самаго Нарбута і пра іх — гэта абавязкова.

Добра было б высвятліць, што ўяўлялі з сябе Шаўры: колькі зямлі, колькі прыгонных, які даход.

Трэба паглядзець «Слоўнік геаграфічны Каралеўства Польскага і іншых зямель славянскіх».

14 верасьня 1984 г.

З павагай М.Улашчык

Вусныя заўвагі і тлумачэнні Мікалая Мікалаевіча былі канкрэтнымі і далікатнымі. Гутаркі з ім вельмі дапамаглі мне ў далейшых маіх работах. Але, на жаль, гэтага сціплага, добразычлівага чалавека, выдатнага вучонага ўжо няма сярод нас.

Андрэй Нарбут.

---

[1] Литовский историк Теодор Нарбут. 17 С. — Дэп. у: ИНИОН РАН 14.031989, №37140; таксама ў Літве: Аб Тэадору Нарбуту і яго родных (скарочаны варыянт на літоўскай мове) // Mokslas ir Gyvenimas, 1988, Nr.3; у Беларусі: Жыццё i дзейнасць Тэадора Нарбута // Наш радавод. Кн.1-2. — Гродна, 1990; у Польшчы: Teodor Narbutt — historyk Litwy // Uthuania, 1994, Nr. 2(11)-3(12).

Згадкі сучаснікаў і паслядоўнікаў

Мне, на вялікі жаль, не давялося супрацоўнічаць з гэтым выдатным вучоным. Ведаў яго з 1960-х, калі ён, прыязджаючы ў Мінск, некалькі разоў заходзіў у Інстытут гісторыі АН БССР да К.І.Шабуні, загадчыка сектара гісторыі Беларусі перыяда капіталізму, у якім я працаваў малодшым навуковым супрацоўнікам. Пытанні, якімі я займаўся ў той час, здаваліся мне далёкімі ад навуковых інтарэсаў Мікалая Мікалаевіча. У яго ж тады былі свае клопаты, звязаныя з імкненнем перавесціся на працу ў наш інстытут, вярнуцца на радзіму. Ня ведаю, хто і на якім узроўні вырашаў гэтае пытанне, але вырашылася яно ўрэшце не на карысць Мікалая Мікалаевіча і беларускай гістарычнай навукі. Быў, відаць, і супраціў з боку кіраўнікоў інстытута, выхаваных у 30-40-я гады на догмах «Кароткага курса гісторыі ВКП(б)». Для іх, артадаксальных бальшавікоў-ленінцаў, былы «нацдэм» Улашчык, рэпрэсаваны ў ліку першых яшчэ ў канцы 1920-х, быў зусім чужы па духу чалавек, які мог парушыць ідылічнае супрацоўніцтва Інстытута з ідэалагічным аддзелам ЦК КПБ у справе гістарыяграфічнага забеспячэння курса партыі на паскоранае зліццё беларускага народа з «старэйшым братам».

Не дапусціўшы Мікалая Мікалаевіча да працы ў Акадэміі навук Беларусі, людзі, якія вырашалі ягоны лёс, нанеслі вялізарную шкоду беларускай гістарычнай навуцы. Найперш у справе падрыхтоўкі кадраў. Няма сумнення, што Улашчык як спецыяліст найвышэйшага класа ў галіне крыніцазнаўства гісторыі Літвы-Беларусі эпохі сярэднявечча і новага часу, як вучоны шырокага кругагляду і высокасумленны чалавек, начыста пазбаўлены кар’ерысцкіх памкненняў, да канца адданы інтарэсам навукі, змог бы стварыць на радзіме моцную і аўтарытэтную навуковую школу. За 20-25 гадоў, якія заставалася пражыць Мікалаю Мікалаевічу, яе прайшлі б дзесяткі аспірантаў і дактарантаў. Сёння яны мелі б сваіх вучняў. І ўзровень гістарычнай навукі, а разам і адукацыі ў нас быў бы значна вышэйшы. Не было б балючай праблемы, звязанай са стварэннем і разгортваннем дзейнасці Археаграфічнай камісіі, якой у Беларусі (на здзіўленне ўсіх суседніх краін) няма да гэтага часу. М.М.Улашчык мог вырашыць яе яшчэ ў 1960-я г. Лепшай кандыдатуры на пасаду старшыні камісіі не было тады, няма, на жаль, і зараз.

13.VІ.1996.

Міхась Біч

* * *

Неацэнная заслуга Міколы Улашчыка мне бачыцца ў тым, што ў час жорсткага таталітарнага рэжыму, калі бязлітасна вынішчалася нашая гістарычная памяць, ён, воляю лёсу адарваны ад роднай беларускай зямлі, але непарыўна духоўна звязаны з ёй, глыбока даследаваў нашую гісторыю і выдаваў нашыя летапісы. Гэтым самым ён адкрываў нам нашую багатую мінуўшчыну, што ў далейшым і стала адным з важнейшых чыннікаў нашага нацыянальнага і дзяржаўнага адраджэння.

10.ІХ.1995

Мікола Ермаловіч

* * *

Успамінаючы Улашчыка, адчуваеш захапленне яго глыбокай, самавітай асобай, яго класічнымі, грунтоўнымі працамі, заўсёднай вострай зацікаўленасцю ў справах роднай культуры. Гэта сапраўдны волат, якому многае было дадзена. Адчуваеш і шкадаванне, нават гаркату, што яму не ўдалося цалкам рэалізаваць свой дар. Як кажуць, даследчык ад Бога, Гісторык з вялікай літары, ён і сам — у сталінскае ліхалецце — трапіў быў пад цяжкое кола Гісторыі, з-пад якога толькі цудам выкараскаўся. На шчасце, яго не расціснула, хоць добра-такі падмяла і адшпурнула ў бок. Але і будучы штучна вырваным з роднай глебы, ён здолеў, як мала хто, быць карысным сваёй Бацькаўшчыне. Як сланечнік цягне голаў да сонца, так і ён, працуючы на водшыбе (дзякуй вучонай Маскве, што падала руку), упарта паварочваў тэмы сваіх даследаванняў у адным кірунку, спачатку яшчэ нібыта пад нейкім прыкрыццём («…у Літве і Заходняй Беларусі»), а потым і зусім адкрыта. 1 ён стаўся адным з лепшых нацыянальных Гісторыкаў, імя якога сёння па праву чытаецца ў адным шэрагу з імёнамі Доўнар-Запольскага, Ластоўскага, Ігнатоўскага.

10.ІХ. 1995

Генадзь Кісялёў

* * *

На маю думку, Мікалай Улашчык прадоўжыў тую традыцыю ў беларускай гістарыяграфіі, якая бярэ свой пачатак ад Мітрафана Доўнар-Запольскага. У іх асабістых лёсах і гістарычных працах можна знайсці многа як прамых, так і ўскосных паралеляў: абодва любілі Беларусь і былі вымушаны жыць, працаваць і памерці далёка ад роднай зямлі; абодва не замыкаліся на асобным перыядзе або гістарычнай тэме, а пакінулі пасля сабе шырокую панараму беларускай гісторыі; абодва, з’яўляючыся гісторыкамі-класікамі, могуць у поўнай меры лічыцца «роднымі» і для этнографаў. Гэта асаблівы стан роднасці — роднасць даследчыкаў.

Я добра памятаю, як пад час нашай апошняй сустрэчы ў маскоўскай кватэры Мікалая Мікалаевіча, на Ленінградскім прашпекце, літаральна побач з Беларускім вакзалам, ён перадаў са мною ў Мінск, у Музей гісторыі Акадэміі Навук Беларусі, арыгінал фатаграфіі часоў Інбелкульту, зроблены на раскопках гарадзішча Банцараўшчына, што на Міншчыне. На ёй яны побач, — студэнт Улашчык з рыдлёўкаю, і прафесар Доўнар-Запольскі. Гэтая фатаграфія была амаль што адзіным матэрыяльным напамінам аб далёкіх 20-х гадах, які Мікалаю Мікалаевічу ўдалося захаваць пад час турмы і высылкі.

Наша сустрэча адбылася за некалькі месяцаў да смерці М.Улашчыка. Ён цяжка хварэў, але ж некалькі разоў на працягу нашай гутаркі звяртаўся да таго, што было яго не цялесным, а душэўным болем. Яго непакоіў лёс асабістага архіву і картатэкі, ён з горыччу ўспамінаў, колькі разоў прасіў даць яму аспірантаў з Беларусі, а ў адказ — адмова.

Сёння для мяне спадчына Мікалая Улашчыка — прыклад узорных гістарычных прац з бездакорнай гістарычнай аб’ектыўнасцю, дасканаласцю даведачнага апарата, строгай логікай навуковага даследавання і метадалогіяй, якая не стаіць побач, а літаральна пранізвае ўсю тканіну гістарычнага даследавання.

Ён валодаў даволі рэдкай для гісторыка, ды і наогул для вучонага, якасцю: гаварыць ня толькі пра тое, што ведаеш, але і смела зазначаць праблемы, абумоўленыя непаўнатою або адсутнасцю крыніц, ці малавывучанасцю тэмы. У яго працах ёсць месца здагадцы і гіпотэзе, аднак няма месца вынаходніцтву гісторыі.

Паўтарыць Міколу Улашчыка нельга, за ім можна толькі пайсці далей.

1995.

Андрэй Кіштымаў

* * *

Мікалай Улашчык у маім усведамленні ня толькі слынны вучоны-гісторык, але і чалавек высокага абавязку, які, будучы шчыра адданым беларускай справе, умеў захапіць патрыятычным гарэннем маладыя навуковыя сілы, каб сумленна служыць сваёй Айчыне праз пазнанне мінуўшчыны.

11.IX.1995.

Леў Мірачыцкі

* * *

Мікалай Мікалаевіч Улашчык — узор мужнасці, адданасці Гісторыі і роднай мове.

12.VI.1996.

Віталь Скалабан.

* * *

Постаць Мікалая Улашчыка бачу ў беларускай гістарычнай навуцы як найбольш адметную, і з гэтай прычыны вельмі драматычную. Фактычна, ён прадоўжыў справу В.Ластоўскага, Ул.Ігнатоўскага, М.Доўнар-Запольскага і іншых беларускіх вучоных, якія бачылі ў гісторыі сваёй зямлі крыніцу яе сілы і велічы, якія імкнуліся давесці свайму народу, што яму ёсць чым ганарыцца, і што ён здатны да самастойнага жыцця, і мае на яго поўнае права.

11.ІХ.1995.

Ганна Сурмач

* * *

Чалавека, які тройчы прайшоў пекла савецкага Гулага і змог ня толькі фізічна і духоўна выстаяць, але і здзейсніць навуковы подзвіг, нельга не назваць Тытанам. Мікола Улашчык быў сапраўдным тытанам беларускага Адраджэння XX ст. Сваёю магутнаю асобаю ён злучыў два яго крылы, дзве эпохі нашай культурнай гісторыі, — першай і апошняй трэці нашага стагоддзя. Ён быў апосталам гістарычнай праўды аб беларускай мінуўшчыне, мужна і годна пераняў яе ад выдатных гісторыкаў М.Доўнар-Запольскага і В.Ластоўскага, У.Ігнатоўскага і У.Пічэты, і перадаў яе нам. Ён захаваў і перадаў нам таксама малады запал, энергію і аптымізм нашаніўцаў, узбагаціўшы іх глыбокім і цвярозым разуменнем складаных рэалій сталага Адраджэння. Можа як ніхто іншы, ён умеў за сухімі фактамі дакументаў бачыць лёсы нашых продкаў, чуць жывыя галасы мінулых эпох. Мікола Улашчык быў вялікім патрыётам нашай Бацькаўшчыны, самаахвярна імкнуўся вярнуць свайму народу яго тысячагадовую спадчыну, адрадзіць яго гістарычную памяць. У беларускай гісторыі, бацькоўскай мове, у роднай зямлі ён, як Антэй, чэрпаў сілы і натхненне. Велічны жыццёвы і навуковы подзвіг Міколы Улашчыка — яркі прыклад жыватворчай моцы і неадольнасці нашага нацыянальнага Адраджэння, невычэрпнасці і нязломнасці беларускага народнага духу.

12.VІ.1996.

Вячаслаў Чамярыцкі

Прэзідэнту Акадэміі Навук БССР

Просім абмеркаваць кандыдатуру доктара гістарычных навук Мікалая Мікалаевіча Улашчыка пры наступных выбарах членаў-карэспандэнтаў АН БССР.

М.М.Улашчык з’яўляецца выдатным савецкім гісторыкам, даследаванні якога прысвечаны пераважна гісторыі Беларусі і Літвы ХVІ-ХІХ стагоддзяў. Асаблівую вартасць мае капітальная манаграфія М.М.Улашчыка «Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии», у якой паказаны складаныя ўмовы эканомікі сельскай гаспадаркі і класавай барацьбы ў Заходняй Беларусі і Літве.

Вельмі вялікія дасягненні мае М.М.Улашчык у галіне вывучэння археаграфіі і гістарычных першакрыніц. Выключнае значэнне набыла манаграфія М.М.Улашчыка «Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода», якая найбольш поўна асвятляе як гісторыю развіцця гістарычнай навукі, так і гісторыю культуры Беларусі.

Шмат зрабіў М.М.Улашчык у выяўленні, даследаванні і публікаванні беларускіх летапісаў — яго навуковая заслуга ў гэтай справе непараўнальная («Хроніка Быхаўца», 32 том Поўнага збору рускіх летапісаў і інш.).

Навуковыя працы М.М.Улашчыка шырока вядомыя як у нашай краіне, так і за яе межамі, значная частка іх перакладзена на польскую мову.

Усё гэта дае нам пэўныя падставы раіць доктара гістарычных навук М.М.Улашчыка для абрання ў члены-карэспандэнты АН БССР.

7.ІІІ.1973

Акадэмікі АН БССР

П.У.Броўка

Г.І.Гарэцкі

Дадаткі:

1. Анатацыя навуковых прац М.М.Улашчыка.

2. Водгук аб працах М.М.Улашчыка, складзены доктарам гістарычных навук АА.Навасельскім.

3. Водгук на манаграфію М.М.Улашчыка «Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода».

4. Да 60-годдзя Мікалая Мікалаевіча Улашчыка. Часопіс «История СССР», 1966.3.

5. Спіс навуковых прац М.М.Улашчыка.

6. Аўтабіяграфія М.М.Улашчыка.

7. М.М.Улашчык — афіцыйны апанент пры абароне доктарскіх дысертацый.

Наверх

1929[1]

1. Беларускі друк у 1927 i 1928 г.: (Статыстычны агляд па матэрыялах Беларускай Кніжнай палаты) // Сов. стр-во. 1929, 5. С. 116-123: табл.

1930

2. Археалагічныя разведкі на Ніжняй Свіслачы ўлетку 1926 г.: (Даклад, прачыт. у 1927 г. на пасяджэнні Культ.-гіст. секцыі краязн. т-ва БДУ) // Зап. адлз. гуманіт. навук / Беларус. акад. навук. 1930. Кн. U, Т. 2: Пр. археал. каміс. С.105-120: іл.; табл. Сааўт.: Шутаў CC. — Тое ж: асобны адбітак.

Рэц.: Szkielonek М. Białoruś w światłe historiografii // Sygnały (Lwów). 1939. Nr. 75. S. 7.

1948

3. Крепостная деревня Литвы и Западной Белоруссии накануне реформы 1861 года // Вопр. истории. 1948, 12. С.51-66.

1949

4. Из истории рескрипта 20 ноября 1857 года // Ист. зап. 1949. Т.28. С.164-18І.

1950

5. Подготовка крестьянской реформы 1861 года в Литве и Западной Белоруссии // Ист. зап. 1950. Т.ЗЗ. С.|7-91.

6. Pańszczyźniana wieś Litwy i Zachodniej Białorusi w przeddzień reformy 1861 г. // Zbiór artykułów historycznych o Polsce w literaturze radzieckiej. — Warszawa, 1950. S. 144-172

1957

7. Кобринская экономия после проведения волочной померы // Учен. зап. / Ин-т славяноведения АН СССР. 1957. Т. 15. С.246-268.

Рэц.: Ochmański J. // Rocznik Białostocki. 1963. Т.4. S.526528.

1958

8. Н.Г.Бережков: [Исследователь истории Великого Княжества Литовского] // Пробл. источниковедения. — Москва, 1958. Т.6. С.354-357.

9. Заметки о черной металлургии Белоруссии в начале XIX в. // Из истории рабочего класса и революционного движения: Памяти акад. А.М.Панкратовой: Сб. ст. — Москва, 1958. С.122-123. — Тое ж: асобны адбітак.

Рэц.: Ochmański J. // Rochnik Białostocki. 1963. Т.4. S.530.

10. Пичета В.И. Аграрная реформа Сигизмунда Августа в Литовско-русском государстве / Под ред. В.Д.Королюка, АП.Пичета, Н.Н.Улащика; Текст монографии подгот. к печати Н.Улащик.— Москва: Изд-во АН СССР, 1958. 547 С.

1959

11. Введение обязательных инвентарей в Белоруссии и Литве // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы 1958 г. — Таллинн, 1959. С.256-277.

12. «Минские губернские ведомости» как исторический источник // Пробл. источниковедения. 1959. Т.7. С.112-149.

13. О списках Никаноровской летописи // Пробл. источниковедения. — Москва, 1959. Т.8. С.421-444.

14. О крестьянских волнениях в Литве в первой половине XIX в. // История СССР. 1959, 1. С.155-168. — Тое ж: асобны адбітак.

Рэц.: Ochmański J. // Rocznik Białostocki. 1963. Т.4. S. 532-533.

1960

15. Обезземеливание крестьян Литвы и Западной Белоруссии накануне отмены крепостного права // Революционная ситуация в России 1859-1861 г. — Москва, 1960. С.4961.

16. Скотоводство в Литве и Западной Белоруссии (1811-1861 г.) // Материалы по истории сельского хозяйства и крестьянства СССР. — Москва, 1960. Сб.4. С.139-172. — Тое ж: асобны адбітак.

Рэц.: Ochmański J. // Rocznik Białostocki. 1963. Т.4. S.533; Groniowski К. // Rocznik Białostocki. 1962. T.3. S.518-523.

17. Рэц. на кн.: Похилевич Д.Л. Крестьяне Белоруссии и Литвы в XVI-XVIII в. — Львов: Изд. Львов, ун-та, 1957. 179 С. // Вопр. истории. 1960, 3. С. 175-180.

18. Сборник о крестьянском движении в Белоруссии // Ист. архив. 1960, 3. С.201-205. ( Рец. на кн.: Крестьянское движение в Белоруссии после отмены крепостного права (1861-1862 г.): Документы и материалы. — Минск: Госиздат БССР, 1959. 482 С).

19. Крестьянское движение в России в 1881-1889 г.: Сб. док. / Под ред. А.С.Нифонтова и Б.В.Златоустовского. В подготовке тома принимали участие Е.К.Пшеницина, Н.Н.Улащик. — Москва: Изд-во соц.-экон. лит-ры, 1960. 963 С. (Крестьян, движение в России в XIX — нач. XX в.).

1961

20. Орудия производства и системы земледелия в помещичьем хозяйстве Литвы и Западной Белоруссии в период разложения феодально-крепостнического строя // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. 1959. — Москва, 1961. С.173-185.

Рэц.: Groniowski К. // Rocznik Białostocki. 1962. Т.З. S.523-527.

21. Отчеты губернаторов Литвы и Западной Белоруссии как исторический источник (1804-1861 г.) // Пробл. источниковедения. 1961. Т.9. С. 15-55.

Рэц.: Groniowski К. // Rocznik Białostocki. 1962. Т.З. S.527-530.

22. Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и

Западной Белоруссии // Четвертая сессия Симпозиума по аграрной истории Восточной Европы в г. Риге: Тез. докл. и сообщ. — Рига, 1961. С. 160-164.

23. О количестве земли, полученной крестьянами Белоруссии и Литвы при отмене крепостного права // История СССР. 1961, 6. С.116-127.

Рэц.: Яцунский В.К. Несколько замечаний в связи со статьей Н.Н.Улащика // История СССР. 1962, 1. С.234-235.

24. Materiały do dziejów obwodu Białostockiego w latach 1808-1843 // Rocznik Białostocki. 1961. T.2. S.333-374.

25. Крестьянское движение в России в 1796-1825 г.: Сб. док. / Под ред. С.Н.Валка; В подготовке тома принимали участие Е.К.Пшеницина, Н.Н.Улащик. — Москва: Изд-во соц.экон. лит., 1961. 1048 С. (Крестьян, движение в России в XIX — нач. XX в.).

26. Крестьянское движение в России в 1826-1849 г.: Сб-к док. / Под ред. А.В.Предтеченского; В подготовке принимали участие Е.К.Пшеницина, Н.Н.Улащик. — Москва: Изд-во соц.-экон. лит., 1961. 934 С. (Крестьян, движение в России в XIX — нач. XX в.).

27. Пичета В.И. Белоруссия и Литва XV-XVI в.: (Исследования по истории соц.-экон., полит, и культ, развития) / АН СССР. Ин-т славяноведения; Под ред.: З.Ю.Копысского, В.Д.Королюка, Н.Н.Улащика. — Москва: Изд-во АН СССР, 1961. 815 С.

1962

28. Изменения в хозяйстве крепостной Литвы и Западной Белоруссии в связи с введением новых культур (картофель) // Материалы по истории сельского хозяйства и крестьянства СССР. — Москва, 1962. Сб. 5. С.308-337.

29. Инвентари помещичьих имений Западной Белоруссии и Литвы 40-х годов XIX в. как исторический источник // Пробл. источниковедения. 1962. Т. 10. С.83-103.

30. Литовская метрика // Тихомиров М.Н. Источниковедение истории СССР. Вып. I: С древнейшего времени до конца XVIII века: Учеб. пособие. — Москва, 1962. Гл. XVI, 1. С.340-341.

31. Прадмова да артыкула: Н.Г.Бережков. Итинерарий великих князей литовских по материалам Литовской метрики (1481-1530 г.)] // Археографический ежегодник за 1961 год.

— Москва, 1960. С. 180-182.

32. Бережков Н.Г. Итинерарий великих князей литовских по материалам Литовской Метрики (1481-1530 г.) / Предисл. и подготовка статьи к печати Н.Н.Улащика // Археографический ежегодник за 1961 год. — Москва, 1962. С.180-205.

33. Крестьянское движение в России в 1850-1856 г.: Сб. док. / Под ред. С.Б.Окуня; В подготовке тома принимали участие Е.К.Пшеницина, Н.Н.Улащик. — Москва: Изд-во соц.экон. лит., 1962. 828 С. (Крестьян, движение в России в XIX — нач. XX в.).

34. Полное собрание русских летописей. Т. 27: Никаноровская летопись / [Подготовлена к печати Н.Н.Улащиком при участии В.АКучкина]: Сокращённые летописные своды конца XV века. — Москва-Ленинград: Изд-во АН СССР, 1962. 117 С.

1963

35. Сельское хозяйство Литвы и Западной Белоруссии в первой половине XIX в. (Предпосылки крестьянской реформы 1861 года): Автореф. дис. д-ра ист. наук / АН СССР. Инт ист. — Москва, 1963. 37 С. Библиогр.: С.36-37.

36. Изображение белорусских крестьян и их орудий труда середины XVIII в. // Пробл. источниковедения. 1963. Т.П. С. 209-213. 37. Опубликованные материалы шестой и седьмой ревизий как источник по истории населения Литвы и Западной Белоруссии // Проблемы общественно-политической истории России и славянских стран. — Москва, 1963. С.377-380.

38. Предисловие // Бережков Н.Г. Хронология русского летописания. — Москва, 1963, С.3-6.

39. Рэц. на кн.: Лазутка С.А. Революционная ситуация в Литве 1859-1862 г. — Москва: Высш. шк„ 1961. 260 С. // История СССР. 1963, 3. С. 176-177. |

40. Рэц. на кн.: Описание инвентарей феодальных владений в Литве / Сост. В.Абрамавичюс; Б-ка АН Лит. ССР. — Вильнюс, 1963. 557 С. // История СССР. 1963, 6. С. 182.

41. Бережков Н.Г. Хронология русского летописания / Предисл. и подготовка к печати Н.Н.Улащика. — Москва: АН СССР, 1963. 375 С. 42. Крестьянское движение в России в 1857-1861 г.: Сб. док. / Под ред. С.Б.Окуня, К.В.Сивкова; В подготовке тома принимали участие Е.К.Пшеницина, Н.Н.Улащик, В.С.Шорин. — Москва: Изд-во соц.-экон. лит., 1963. 882 С. (Крестьян, движение в России в XIX — нач. XX в.).

1964

43. Рэц. на кн.: Кабузан В.М. Народонаселение России в XVIII — первой половине XIX в.: (По материалам ревизий). — Москва: Изд-во АН СССР, 1963. 231 С. // Вопр. истории. 1964, 4. С.150-152.

44. Рэц. на кн.: Якуніна Л.І. Слуцкія паясы. — Мінск: Выд. АН БССР, 1960. 238 С. // Сов. этнография. 1964, 5. С.154155.

45. Крестьянское движение в России в 1861-1869 г.: Сб. док. под ред. Л.М.Иванова; В подготовке тома принимали участие Е.К.Пшеницина, Н.Н.Улащик. — Москва: Мысль, 1964. 252 С. (Крестьян, движение в России в XIX — нач. XX в.).

1965

46. Рэц. на кн.: Смирнов А.Ф. Восстание 1863 года в Литве и Белоруссии. — Москва: Изд-во АН СССР, 1963. 393 С. // История СССР. 1965, 4. С.158-161.

47. Предпосылки крестьянской реформы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии / АН СССР. Ин-т Истории. — Москва: Наука, 1965. 478 С.

48. Кузьмин А.Г. Рязанское летописание: Сведения летописей о Рязани и Муроме до середины XVI в. / Отв. ред. Н.Н.Улащик. — Москва: Наука, 1965. 284 С.

49. Полное собрание русских летописей. Т. 29: Летописец начала царства царя и великого князя Ивана Васильевича; Александроневская летопись; Лебедевская летопись / [Текст Александроневской и Лебедевской летописей подготовлен к печати АГ.Кузьминым под ред. Н.Н.Улащика]. — Москва: Наука, 1965. 389 С. 1966

1966

50. Предисловие // Хроника Быховца. — Москва, 1966. С.5-30.

51. Рэц. на кн.: Восстание в Литве и Белоруссии 1863-1864 г. — Москва: Наука, 1965. 586 С: ил. (Восстание 1863 г. Материалы и док.). // Сов. славяноведение. 1966, 4. С.70-73.

52. Рэц. на кн.: Индова Е.И. Дворцовое хозяйство в России: первая пол. XVIII в. — Москва: Наука, 1964. 353 С. Соавтор: Тихонов Ю.А. // История СССР. 1966, 3. С. 179-181.

53. Кніга пра “Кроніку Мацея Стрыйкоўскага” // Полымя. 1966, 7. С.180-181. (Рэц. на кн.: Рогов А.И. Русско-польские культурные связи в эроху Возрождения. — Москва: Наука, 1965. 310 С).

54. Восстание 1863 года: Материалы и документы // Сов. славяноведение. 1966, 4. С.70-75. (Рэц. на серыю дакументаў па гісторыі паўстання).

55. Хроника Быховца / Предисл., коммент. и пер. Н.Н.Улащика; Отв. ред. М.Н.Тихомиров. — Москва: Наука, 1966. 154 С: ил. (АН СССР. Ин-т истории. Памятники средневековой истории народов Центр, и Вост. Европы).

Рэц.: Зімін A. Хроніка Быхаўца // Полымя. 1966, 9. С. 169-171; Чамярыцкі В. Голас гісторьгі // Маладосць. 1967, 4. С. 129-132; Sielicki F. // Slavia Orientalis. 1968, Nr.l. S.89-91; «Ochmański J. // Studia źródłoznawcze. 1967, T.12. S. 153-163; *Backus O. // Jahrbucher fur Geschichte Osteuropas. 1968, Bd. 16. Hf.l. S. 136-137; *A.N. // The Journal of Byelorassian studies (London). 1969. Vol.I, Nr.3. P.143-246.

1967

56. Кніга пра Полацкую зямлю // Полымя. 1967, 4. С.239-243. (Рэц. на кн.: Алексеев Л. Полоцкая земля: Очерки истории Северной Белоруссии в ІХ-ХІІІ в. — Москва: Наука, 1966. 295 С).

57. Новая манаграфія па аграрнай гісторыі Беларусі // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1967, 2. С.126-130. (Рэц. на кн.: Чепко В. Сельское хозяйство Белоруссии в первой половине XIX века. — Мінск: Навука i тэхніка, 1966. 200 С).

58. Рэц. на кн.: Похилевич Д.Л. Крестьяне Белоруссии и Литвы во второй половине XVIII века / АН Литов. ССР. Инт истории. — Вильнюс, 1966. 216 С. // История СССР. 1967, 4. С. 150-153.

1968

59. Н.Г.Бережков: [Историк, д-р ист. наук] // Пробл. источниковедения. 1968, Т.6. С.354-358.

60. «Литовская и Жмойтская кроника» и ее отношение к хроникам Быховца и М.Стрыйковского // Славяне и Русь: [Сб.]. — Москва, 1968. С.357-365.

61. Пичета В.И. // Ист. энциклопедия. — Москва, 1968. Т.П. С. 199.

62. Грамотность в дореволюционной Белоруссии // История СССР. 1968, 1. С.106-116.

63. Издания Виленской археографической комиссии (18651915) // Тезисы докл. и сообщ. конференции по источниковедч. проблемам и истории народов Прибалтики. — Рига, 1968. С.21-24.

64. Пытанні тапаніміі Беларусі // Полымя. 1968, 6. С.236-241. (Рэц. на кн.: Жучкевич В.А. Топонимика Белоруссии. — Мінск: Навука i тэхніка, 1968. 184 С).

1969

65. Козловский П.Г. Крестьяне Белоруссии во второй половине XVII —XVIII в.: (По материалам магнатских вотчин) / Под ред. Н.Н.Улащика. — Минск Наука и техника, 1969. 204 С.

1970

66. Беражкоў М.Г.: [Сав. гісторык, д-р гіст. навук] // Беларуская Савецкая энцыклапедыя. — Мінск, 1970. Т.2. С.295.

67. Быхаўскі летапіс (хроніка) // БелСЭ. — Мінск, 1970. Т.2. С.498-499.

68. Балочная памера: [Комплекс аграрных мерапрыемстваў у Вялікім Княстве Літоўскім] // БелСЭ. — Мінск, 1970. Т.2. С.578-579.

69. Пра беларуска-літоўскія летапісы // Полымя. 1970, 7. С.243-245. (Рэц. на кн.: Чамярыцкі В. Беларускія летапісы як помнікі літаратуры: Узнікненне i літаратурная гісторыя першых зводаў. — Мінск: Навука i тэхніка, 1969. 191 С).

1971

70. Гейдэнштэйн Рэйнгольд: [1556—1620, нямецкі i польскі храніст] // БелСЭ. — Мінск, 1971. Т.3. С.413.

71. Исследования по истории Белоруссии сотрудников Виленской археографической комиссии // Проблемы истории общественного движения и историографии: Сб. ст.: К 70-летию акад. М.В.Нечкиной. — Москва, 1971. С.263-274.

72. Віленская археаграфічная камісія // Полымя. 1971, 5. С.248-252.

1972

73. Мальцаў Аляксандр Мікалаевіч: [Сав. гісторык, канд. гіст. навук) // БелСЭ. — Мінск, 1972. Т.6. С.596.

74. Бяссонаў i Віленская археаграфічная камісія // Полымя. 1972, 2. С.245-247.

75. Прыклад, варты пераймання: [Аб напісанні гісторыі населеных пунктаў на Украіне i Смаленшчыне] // Помнікі гісторыі i культуры Беларусі. 1972, 4. С.49-51.

76. Рэц. на кн.: Историко-социологические исследования: (На материалах славянских стран). — Москва: Наука, 1970. 315 С. // История СССР. 1972, 2. С. 151-153.

77. Псторыя Беларускай ССР. У 5 т. Т. 1. Першабытнаабшчынны лад на тэрыторьгі Беларусь Эпоха феадалізму / Рэд. калегія: К.І.Шабуня (гал. рэд.), К.В.Індава, З.Ю.Капыскі, АМ.Карпачоў, М.М.Улашчык. — Мінск: Навука i тэхніка, 1972. 632 С.

1973

78. Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода / АН СССР. Ин-т истории СССР. — Москва: Наука, 1973. 303 С.

Рэц.: Автократов В.Н., Шорохов Е.Ф. // История СССР. 1974, 4. С.202-204; Каханоўскі Г. Першая беларуская археаграфія // Маладосць. 1974, 12. С.166-167; Копысский З.Ю. // Вопр. истории. 1974, 1. С. 170-173; Козлов О.Ф. // Сов. архивы. 1974, 2. С. 105-107; Гроссман Ю.М. // Укр. іст. журн. 1974, 12. С. 141-142; Ткачев М. Фундамент исторической науки // Неман. 1974, 6. С. 177-180; Запруднік Я. // Запісы / Беларускі інстьггут навукі i мастацтва (Нью Ёрк), 1974, 12. С.147-149; *Kosman М. // Archeon. 1975, Т.62. S.257-260; Sielicki F. // Slavia orientalis. 1974. 2. S.268-269; Źytkowicz L. Archeografia

Białorusi okresu feudalizmu // Kwart. hist. 1974, 2. S.370-379; Stc. // Slovansky pfehled. 1974, 1. S.65; *Bardach J. // Studia źródłoznawcze. 1975, T.19. S.217-219; «Tumelis J. // Lietuvos istirijos metraśtis. 1975. Viłnius, 1976. P. 89-93; *Dingley J. // The Journal of Byelorussian studies (London). 1976. V.3, 2. P.198-199.

79. Подготовка к печати и издание тома XVII «Полного собрания русских летописей» // Летописи и хроники: Сб. ст. 1973 г. — Москва, 1974. С.360-368.

80. С.С.Шутаў — археолаг i доктар // Помнікі гісторыі i культуры Беларусь 1973, 3. С.41-43.

81. Рэц. на кн.: *Strods Н. Hauksainieciba Latvia parijas реrioda no feodalisma uz kapitalismu. — Rlga, 1972. 434 S. // История СССР. 1973, 3. C.174-176.

1974

82. «Устава на валокі»: [1557, закон аб правядзенні валочнай памеры] // БелСЭ. — Мінск, 1974. Т. 10. С.506-507.

83. Бюллетень «Памятники истории и культуры Белоруссии» // История СССР. 1974, 3. С.220-222. (Рэц. на выданне Рэспубліканскага таварыства аховы помнікаў гісторыі i культуры Беларусі «Помнікі гісторыі i культуры Беларусі». Выходзіў у Мінску з 1970 г.).

84. Материалы по истории сельского хозяйства и крестьянства СССР / Ред. коллегия: Н.М.Дружинин, И.М.Волков, Н.А.Горская, В.П.Данилов, Е.И.Индова, Н.Н.Улащик. — Москва: Наука, 1974. Сб.8. 415 С.

1975

85. Предисловие // Полное собрание русских летописей / АН СССР. Ин-т истории СССР. Т. 32. — Москва, 1975. С.3-14.

86. Полное собрание русских летописей / АН СССР. Инт истории СССР. Т.32. Хроники: Литовская и Жмойтская и Быховца. — Летописи: Баркулабовская, Аверки и Панцырного / Сост., ред. и авт. предисл. Н.Н.Улащик. — Москва: Наука, 1975. 233 С.

Рэц.: Ермаловіч М. Перачытваючы летапісы // Полымя. 1976, 11. С. 245-249; Sielicki F. // Slavia Orientalis. 1977, 3. S.351; *Bogdan D.P. // Revista Aihivelor. 1977, 4. S.439-446; Tumelis J. // Pergale. 1976, 3. P. 190-191.

1976

87. Молдавско-польская летопись. 1352-1564 г.: [Подгот. текст и перевел на рус. яз. Н.Н.Улащик] // Славяно-молдавские летописи XV-XVI в. / Сост. Ф.А.Грекул. — Москва, 1976. С. 105-124.

88. Открытие и публикации Супрасльской летописи // Летописи и хроники. 1976. М.Н.Тихомиров и летописеведение. — Москва, 1976. С.203-213.

89. Невядомыя рукапісы [твора «Летописец, то есть кройника великая з розных многих кройникаров диалектом руским написана, а найпервей о сотворению от бога о днех шестих»] // Помнікі гісторыі i культуры Беларусь 1976, 4. С.22-24.

90. Рэц. на кн.: Грицкевич А.П. Частновладельческие города Белоруссии в XVI-XVIII в.: (Соц.-экон. исслед. истории городов). — Мінск: Навука i тэхніка, 1975. 248 С. // История СССР. 1976, 6. С.191-192.

1977

91. Ковальский Н.П. Источниковедение Украины (XVI — первая половина XVII века): Ч. 1. Анализ советских археографических публикаций документальных источников / Под ред. Н.Н.Улащика: Днепропетр. гос. ун-т. — Днепропетровск, 1977. 94 С.

1978

92. В.И.Пичета в первые годы существования Белорусского государственного университета // Славяне в эпоху феодализма: К столетию академика В.И.Пичеты. — Москва, 1978. С.66-72.

93. Ковальский Н.П. Источниковедение истории Украины (XVI — первая половина XVII века): Ч. 3. Характеристика публикаций источников на иностранных языках / Под ред. Н.Н.Улащика: Днепропетр. гос. ун-т. — Днепропетровск, 1978. 94 С.

94. Славяне в эпоху феодализма: [Сб.]: К столетию академика В.И.Пичеты [Н.Н.Улащик — член ред. коллегии]. — Москва: Наука, 1978. 343 С.

1979

95. Вырабатывать общие решения: [О кн.: «История белорусской советской литературы» (Мінск, 1977): (Матэрыялы «круглага стала», прысвечанага абмеркаванню пытанняў развіцця беларускай i літоўскай літаратуры) // Вопр. лит. 1979, 3. С.99-100.

96. Рэц. на кн.: Ткачоў М.А. Замкі Беларусі (XIII—XVII ст.). —Мінск: Полымя, 1977. 83 С; Ткачоў М.А. Абарончыя збудаванні заходніх зямель Беларусі XIII—XVIII ст. — Мінск: Навука i тэхніка, 1978. 142 С. // Вопр. истории. 1979, 11. С. 135-136.

1980

97. Предисловие // Полное собрание русских летописей / АН СССР. Ин-т истории СССР. Т. 35. Летописи Белорусско-литовские. — Москва, 1980. С.3-18.

98. Полное собрание русских летописей / АН СССР. Инт истории СССР. Т. 35. Летописи Белорусско-литовские / Сост., ред. и авт. предисл. Н.Н.Улащик. — Москва: Наука, 1980. 306 С.

Рэц.: Ножнікаў М. Падарожжа ў глыб стагоддзяў // Магілёўская праўда. 1980. 27 жн.; Ермолович М. Раскрытые свидетельства истории // Неман. 1982, 1. С.155; Tumelis J. // Lietuvos istorijos metraStis. 1981. — Vilnius, 1982. P.120-123; ‘Tumelis J. // Pergale. 1982, 4. P.189-191.

1982

99. Белая и Черная Русь в «Кронике» Матвея Стрыйковского // Исследования по истории и историографии феодализма: К 100-летию со дня рожд. акад. Б.Д.Грекова. — Москва, 1982. С.238-242.

100. Козловский П.Г. Землевладение и землепользование в Белоруссии в XVIII — первой половине XIX в. / Ред. Н.Н.Улащик. — Минск: Наука и техника, 1982. 206 С.

1983

Рэц.: Стродс X. Ценные материалы для сопоставлений // Изв. АН Латв. ССР. 1985,1. С.113-116. 1983

101. Рэц. на кн.: Запаско Я., Ісаевйч Я. Пам’ятки книжового мистецтва: Каталог стародруків, виданих на Украіні: Кн. 1 (1574-1700). — Львів: Вища школа, 1981. 135 С. // Вопр. истории. 1983, 7. С. 143-144.

102. История с … «историей» // Неман. 1983, 3. С.168-171. (Рэц. на кн.: История БССР: Учеб. пособие для ист. фак. вузов республики. В 2-х ч. Ч. 1. С древнейших времен до Великой Октябрьской социалистической революции. — Минск: Изд-во БГУ, 1981. 328 С).

1984

103. Згадка: [Успаміны пра М.Гарэцкага. 1925 г.] // Максім Гарэцкі: Успаміны, арт. дакументы. — Мінск, 1984. С.85-86.

104. «История белорусского народа» В.И.Пичеты и ее роль в изучении истории Белоруссии: [Статья опубликована в сб.: «Курс белорусоведения» (Минск, 1918-1920 г.)] // История и историки: Историогр. ежегодник. 1980. — Москва, 1984. С. 175-186.

105. Белорусско-литовское летописание // Вопр. истории. 1984, 12. С.63-72.

1985

106. Введение в изучение белорусско-литовского летописания / Отв. ред. В.И.Бутанов; АН СССР. Ин-т истории СССР. — Москва: Наука, 1985. 261 С.

Рэц.: Грыцкевіч А.П. Новае даследаванне беларуска-літоўскага летапісання // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1986, 4. С. 121-122; Грыцкевіч В., Думін С. Старонка гісторыі народа // Голас Радзімы. 1985. 28 лістап.; Грыцкевіч В., Думін С. Павага да крыніц // Маладосць. 1986, 2. С.170-173; Наваселец М. // ЛІМ, 1985. И кастр. С. 6-7; Ермолович М. За строкой летописи // Неман. 1986, 9. С. 167-169; Каханоўскі Г. Каб час далёкі не маўчаў // Полымя. 1986, 9. С.218-221; Побаль Л., Чамярыцкі В. Спадчына // Помнікі гісторыі i культуры Беларусь 1986, 1. С.45; Думин СВ. // Вопр. истории. 1988, 1. С.122-125; Tyszkiewicz J. // Przegląd historyczny. 1987, Т.78. Z.I. S. 108-112.

107. Грыгаровіч Іван Іванавіч: [Беларус. гісторык, археограф, мовазнавец] // Энцыкл. літ. i мастацтва Беларусь — Мінск, 1986. Т.2. С.215-216.

1986

108. Об авторе и книге // Грицкевич В.П. От Немана к берегам Тихого океана. — Мінск, 1986. С.5.

109. Одежда белорусов XVI—XVIII в. // Древняя одежда народов Восточной Европы: Материалы к ист.-этногр. атласу. — Москва, 1986. С. 133-145.

110. Законы сівой даўніны: [3 гісторыі Законаў аб ахове прыроды на Беларусі] // Род. прырода. 1986, 4. С.26. (Старонкі гісторыі).

111. Рэц. на кн.: Иван Федоров и восточнославянское книгопечатание. — Мінск: Навука i тэхніка, 1984. 224 С. // Вопр. истории. 1986, И. С.134-136.

1987

112. Из истории деревни Вицковщина (1883-1917). Культурная жизнь крестьян: Отрывок из неопубликованной книги / Материал для печати подготовил А.Улащик // Сов. славяноведение. 1987, 6. С.87-89; [1] л. портр.

1988

113. Веска Віцкаўшчына (1883-1917 г.): [Дзяржын. р-н]: Пст.этнагр. нарыс / Публ. А.М.Улашчыка; Пер. з рус. i прадмова У.Арлова // Полымя. 1988, 7. С. 139-162; 8. С. 139-163; 9. С. 185197.

1989

114. Публикации материалов Литовской метрики // Исследования по истории Литовской метрики. Сб. науч. тр. Вып.1. — Москва, 1989. С. 142-157.

115. Была такая веска [Віцкаўшчына, Дзяржынскага р-ну]: Пст.-этнагр. нарыс / Пер. з рускай У.Арлова. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1989. L74 С: [1] л. партр.: іл.

1990

116. 3 мінулага Беларускай дзяржаўнай бібліятэкі i Кніжнай палаты: [20-я г.] / Публ. А.М.Улашчыка // Полымя. 1990, 1. С.146-153.

1991

117. Белая и Черная Русь в «Кронике» Матвея Стрыйковского // Імя тваё Белая Русь: [36.] / Уклад. Г.М.Сагановіч. — Мінск, 1991. С.101-106.

---

[1] Спіс складзены на аснове выдання: Мікалай Мікалаевіч Улашчык: Біябібліяграфічны паказальнік / НББ, БелНДЦДААС. Складальнікі: А.К.Каўка, В.У.Скалабан, Р.М.Чыгірова. Навук.рэд. У.М.Міхнюк. — Мінск, 1996.

Наверх

1995[1]

18 траўня — ІІ Кангрэс Міжнароднай асацыяцыі Беларусістаў выступіў з прапановай шырока адзначыць 90-я ўгодкі М.М.Улашчыка.

10 жніўня — газэта «Голас Радзімы» паведаміла пра сход беларусістаў Масквы, на якім прынята пастанова правесці ў студзені 1996 г. у Маскве Улашчыкавы чытанні.

15 верасня — пасяджэнне ініцыятыўнай групы ў Мінску, якая ўзяла на сябе каардынацыю правядзення вечарын, навуковых канферэнцый i чытанняў, выдання спадчыны вучонага, асвятленне ўгодкаў у сродках масавай інфармацыі.

15 лістапада — вечарына памяці М.М.Улашчыка ў бібліятэцы №17 у Мінску.

1996

21 студзеня — выхад біябібліяграфічнага паказальніка «Мікалай Мікалаевіч Улашчык».

31 студзеня — міжнародная навуковая канферэнцыя ў Маскве «Русь — Літва — Беларусь. Праблемы нацыянальнай самасвядомасці ў гістарыяграфіі i культуралогіі», прысвечаная ўгодкам М.М.Улашчыка.

Вечарына ў Цэнтральным доме літаратара ў Маскве, наладжаная маскоўскім таварыствам «Бацькаўшчына».

13 лютага — гісторыкі i архівісты з Мінска наведалі радзіму М.М.Улашчыка — вёску Віцкаўшчына. Вечарына ў Дзяржынскім гістарычна-краязнаўчым музеі.

Прысвечаныя М.М.Улашчыку навуковыя чытанні выкладчыкаў i студэнтаў гістарычнага факультэта БДУ.

14 лютага — ускладанне кветак на магілу М.М.Улашчыка (Мінск, Чыжоўскія могілкі).

Адкрыццё выставы ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі.

Улашчыкаўская вечарына ў Доме літаратара ў Мінску.

15 лютага — навуковая канферэнцыя «М.М.Улашчык і праблемы беларускай гістарыяграфіі, крыніцазнаўства і археаграфіі (да 90-х угодкаў. вучонага)».

На працягу гэтага часу публікацыі пра М.М.Улашчыка і ўшанаванне яго памяці змяшчалі «Звязда», «Голас Радзімы», «Літаратура і мастацтва», «Наша слова», «Народная газета», «Беларуская ніва», а таксама «Беларускі гістарычны часопіс» і «Беларуская мінуўшчына».

---

[1] Падрыхтаваў В.У.Скалабан.