БЕЛАРУСКІ ГІСТАРЫЧНЫ АГЛЯД
НАВУКОВЫ ЧАСОПІС

Агляды

«Под час небеспеченства од Москвы…» (актавая кнiга полацкага магiстрату за 1656—1657 г. як крынiца па вывучэнні вайны 1654—1667 г.)


Магiстрацкiя кнiгi гарадоў Беларусi, большасць якiх cёння захоўваецца ў Нацыянальным гiстарычным архiве ў Мiнску, утрымліваюць найцікавейшую інфармацыю па айчыннай гісторыі ХVІ-ХVIII ст., у тым ліку па ваеннай. Перыяду адной толькі вайны 1654-1667 г. тычацца 10 адзiнак захавання[1]. Як прыклад разгледзім актавую кнiгу полацкага магiстрату за 1656-1657 г.[2]

Цяжка вызначыць галоўны тып магiстрацкiх дакументаў, на аснове якiх можна пабудаваць даследаванне. Амаль усе яны так цi iнакш закранаюць якiя-небудзь пытаннi гiсторыi вайны. Калi чытаеш акты кнiгi, узнiкае ўражанне, што ўсё жыццё для жыхароў горада строга падзялiлася „надвое, то ест перед ратью и по рати осударской»[3]. Да 1654 г. iснавала адно жыццё, пасля пачалося iншае. Змянілася нават інтытуляцыя ў магістрацкіх дакументах: у ёй з’явіліся радкі, дзе пералічвалі ся тытулы цара Аляксея Міхайлавіча (гл. дадатак). І таму вялiкi працэнт актаў нясе на сабе адбiтак падзеяў, што кiпелi тады на Беларусi.
Чытаць далей →

Андрэй Янушкевіч. Iнфлянцкая вайна 1558—1582 г. ў савецкай гістарыяграфіі*


* Праца выкананая ў рамках праекту „Вакно ў Эўропу — Беларуская майстэрня»

Калі не ўлічваць працы навукова-папулярнага характару, то можна прызнаць, што Інфлянцкая вайна ніколі не была прадметам спецыяльнага даследавання савецкіх гісторыкаў. Абумоўлена гэта не толькі слабой зацікаўленасцю савецкай гістарычнай навукі ваенна-палітычнай тэматыкай. Сутнасць справы хутчэй у тым, што Інфлянцкая вайна для „прававернага» савецкага гісторыка была тэмай нязручнай, бо па сваім характары і выніках не мела станоўчага значэння ды патрыятычна-вызвольнага гучання, як, прыкладам, Кулікоўская бітва 1380 г. Аднак, не маючы магчымасці абысці такія важныя падзеі ў гісторыі Расіі, савецкія гісторыкі стварылі ўласную схему Інфлянцкай вайны, у аснову якой паклалі мадыфікаваную марксісцка -ленінскімі ідэямі канцэпцыю дарэвалюцыйнай гістарыяграфіі. Гэта той прыклад, калі пры вольнай, некрытычнай маніпуляцыі фактамі з яўна няўдалай і несправядлі вай вайны рабілася выключна прагрэсіўная падзея з аптымістычнымі для развіцця краіны наступствамі. Крытычны аналіз прыёмаў і метадаў абгрунтавання „справядлівасці і прагрэсіўнасці» Інфлянцкае вайны, а таксама характарыстыкі савецкай канцэпцыі вайны і параўнанне поглядаў савецкіх даследчыкаў з пазіцыямі дарэвалюцыйных расійскіх гісторыкаў і стане прадметам нашай працы. Спачатку звернемся да набыткаў, з якімі расійская гістарычная навука прыйшла да пераломнага для Расіі 1917 г. Чытаць далей →

Ганна Харашкевіч. Згадкі пра Мікалая Улашчыка

Мікалай Мікалаевіч Улашчык у маім жыцці ўзнік даволі позна, верагодна, у канцы 60х г. І гэта нягледзячы на тое, што Мікалай Мікалаевіч вярнуўся ў інстытут[*] пасля рэабіліта цыі ўжо 15 кастрычніка 1955 г. Яго залічэнню папярэднічалі складаныя перамовы загадчыка сектара публікацыі крыніц А.Навасельскага з акадэмікам М.Дружыніным. У выніку ўзнікла прашэнне ў дырэкцыю, у якім першы з іх сцвярджаў, што Улашчык „можа з вялікай карысцю працаваць па падрыхтоў цы публікацыі па гісторыі сялянскіх рухаў XIX ст. Акадэмік М.Дружынін таксама пагадзіўся з тым, што тав. М. Улашчык будзе безумоўна карысны ў працы па падрыхтоўцы названай серыі публікацый гістарычных крыніц»[1]. У акадэміка былі ўсе падставы, каб гэта сцвярджаць. Яшчэ 1 траўня 1948 г. ён пісаў пра поспехі М.Улашчыка ў падрыхтоўцы дысертацыі („энергічны і здольны навуковы супрацоўнік, які з вялікай цікавасцю займаўся даследаваннямі»[2]), што — на жаль — была абароненая толькі 17 кастрычніка 1964 г.
Чытаць далей →

Андрэй Партноў. Леў Акіншэвіч — гісторык украінскі і беларускі


Леў Акіншэвіч (1898-1980) — адзін з найзначнейшых даследчыкаў украінскага права, аўтар нізкі публікацый па беларусiстыцы. Але ва ўкраінскай гістарыяграфіі пра яго напісана замала[1], а ў беларускай, здаецца, увогуле нічога. Хоць постаць Акіншэвіча вельмі цікавая як з пункту гледжання на навуковую біяграфію гісторыка, так і з пункту гледжання даследавання феномена падвойнай ідэнтыфікацыі ў кантэксце інтэлектуальнай гісторыі ХХ ст. Асновай для напісання гэтага тэксту сталі апублікаваныя ў Львове ўспаміны Льва Акіншэвіча, якія адкрываюць для чытача ўнутраны свет неардынарнай асобы даследчыка[2].
Чытаць далей →

Вялікае Княства як тэст (размова з Маціясам Ніендорфам)


У чэрвені 1999 г. у Менск прыехаў навуковы супрацоўнік Нямецкага Гістарычнага інстытута ў Варшаве доктар Маціяс Ніендорф. Нямецкі гісторык наведаў Беларусь упершыню. Яго габілітацыйная дысертацыя прысвечана нацыянальным праблемам Вялікага Княства Літоўскага паслялюблінскага перыяду, таму без архіваў ды бібліятэк Беларусі вучонаму не абысціся. Пакідаючы Менск пасля двухтыднёвага побыту, спадар Ніендорф ласкава згадзіўся даць інтэрвію нашаму часопісу.

БГА: Спадар Маціяс, чым Вы як гісторык займаліся раней?

М.Н.: Да гэтага часу я займаўся перадусім нямецка–польскімі адносінамі ў ХХ ст. Прадстаўляў нямецкі бок у адным нямецка–польскім выдавецкім праекце па праблеме меншасцяў у нямецка–польскай памежнай зоне міжваеннага перыяду. Гэтай тэме была прысвечана і мая доктарская праца. У ёй на ўзроўні мікрадаследавання разглядаюцца праблемы нацыянальнай меншасці ў акрузе, падзеленай паміж Нямеччынай і Польшчай, у абедзвюх частках якой засталася значная колькасць адпаведна нямецкага або польскага насельніцтва. Мяне цікавіла, наколькі нацыянальныя крытэры вызначалі штодзённае ўзаемаўспрыманне, і калі так, то наколькі яны ўплывалі на дзеянні. Вынікі можна рэзюмаваць так, што да з’яўлення нацыянал–сацыялізму яны былі надзіва нязначнымі.
Чытаць далей →

Міндоўг знаёмы і незнаёмы: погляд літоўскага гісторыка* (Вячаслаў Насевіч, Уладзімір Свяжынскі)


* Edvardas Gudavičius. Mindaugas / Lietuvos istorijos institutas. Vilnius: Žara, 1998. 359 p.

Новая праца літоўскага гісторыка Эдвардаса Гудавічуса прысвечана асобе Міндоўга — славутага дзеяча ХIII ст., якога бальшыня даследчыкаў прызнае стваральнікам Вялікага Княства Літоўскага. Перыяд, на які прыпала дзейнасць Міндоўга, сёння выклікае асаблівую ўвагу з боку грамадства дзвюх маладых незалежных дзяржаваў, што існуюць на колішніх абшарах ВКЛ — Беларусі і Літвы. Пра значэнне, якое надаецца першапачатковай гісторыі ВКЛ у сённяшняй Літве, сведчыць ужо ўзровень выдання гэтай кнігі — выдатная вокладка, прыгожыя форзацы, крэйдаваная папера і нават такая дробязь, як шаўковая закладка. На жаль, выданні беларускіх гісторыкаў выходзяць у значна больш сціплым выглядзе. Аднак цікавасць да пачаткаў ВКЛ на Беларусі, думаецца, не меншая. Тым больш карысна даведацца, як выглядаюць гэтыя пытанні ў асвятленні аўтарытэтнага літоўскага гісторыка.
Чытаць далей →

Да генэзы БНП, або як ствараліся міфы (Юры Туронак)


Сяргей Ёрш. Вяртаньне БНП. Асобы і дакументы Беларускай Незалежніцкай Партыі. Менск – Слонім, 1998.

Даследчыкам падпольных арганізацый вядома, што выяўленне поўнай карціны іх дзейнасці наўрад ці магчымае, нават пасля перамогі дзяржаўнага рэжыму, за які змагаліся падпольшчыкі. Пераканальнае сведчанне таму — бясконцыя спрэчкі гісторыкаў камуністычнага падполля і партызанскага руху ў Беларусі ў гады ІІ сусветнай вайны ці рухаў супраціўлення ў іншых краінах.

Таму можна зразумець тыя цяжкасці, з якімі сутыкнуўся Сяргей Ёрш, аўтар кнігі „Вяртанне БНП», які не мог выкарыстаць архіўныя матэрыялы органаў дзяржаўнай бяспекі БССР, недаверліва паставіўся да выказванняў Л.Цанавы і В.Раманоўскага, не выявіў дакументаў па дзейнасці БНП у Беларусі, урэшце, не натрапіў на апублікаваныя ўспаміны яе членаў. У выніку, згодна з падзагалоўкам кнігі, аўтар абмежаваў ся асобамі, якія, на яго думку, былі дзеячамі БНП, і створанай на эміграцыі дакументацыяй, што папярэдзіў кароткім нарысам гісторыі БНП.
Чытаць далей →

Белорусы. Москва, 1998 (Андрэй Акара)

Белорусы / Отв. ред. В.К.Бондарчик, Р.А.Григорьева, М.Ф.Пилипенко (Серия „Народы и культуры»). Москва: Наука, 1998. 503.

Структура кнігі даволі дакладна адлюстроўвае асаблівасці беларускай нацыянальнай самасвядомасці: калі этнагенэз гэтага народа апісаны больш ці менш падрабязна, то працэс нацыягенэзу практычна не атрымаў у ёй адлюстравання — ці гэта нецікава для мінскіх даследчыкаў, ці, што больш верагодна, гэта наогул неактуальна для беларусаў. Не выпадкова ж беларуская ідэнтычнасць, як вядома, адна з самых слабых у Еўропе і СНД.
Чытаць далей →

Беларуская мова. Opole, 1998 (Сяргей Запрудскі)

Беларуская мова. Redaktor naukowy Aljaksandr Lukašanec, Mikalaj Prigodzič, Lidzija Sjameška. Opole, 1998. 293.

Ідэя гэтай кнігі нарадзілася за межамі Беларусі. У верасні 1992 г. на канферэнцыі «Славянскія мовы ў адносінах да сучасных зменаў у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе» ў Аполе польскі лінгвіст Станіслаў Гайда ініцыяваў агульнаславянс кую даследчую праграму «Сучасныя змены ў славянскіх мовах». У 1993 г. ідэя праграмы і яе арганізацыйныя контуры канчаткова акрэсліліся на ХІ Міжнародным з’ездзе славістаў у Браціславе і на першай з будучых штогадовых сустрэч выканаўцаў праекта ў Аполе. Так быў запушчаны механізм, вынікам дзейнасці якога стала падрыхтоўка і выданне шэрагу кніг пад агульнай назвай «Найноўшая гісторыя славянскіх моў». Беларускі том выйшаў з друку акурат напярэдадні леташняга з’езда славістаў у Кракаве; раней у дадзенай серыі былі апублікаваны манаграфіі, прысвечаныя сербскай, балгарскай, рускай, сербалужыцкім, чэшскай, славенскай, славацкай і харвацкай мовам.
Чытаць далей →

Sužiedelis, Saulius. Historical dictionary of Lithuania; Zaprudnik, Jan. Historical dictionary of Belarus (Наталля Брэль)

Sužiedelis, Saulius. Historical dictionary of Lithuania. Lanham, Md., & London. 1997. xxxiv, 382.

Zaprudnik, Jan. Historical dictionary of Belarus. Lanham, Md., & London. 1998. xxxviii, 299.

Аўтар першай кнiгi гiсторык Саулюс Сужэдэлiс з’яўляецца дацэнтам Мiлерсвiльскага унiверсiтэта (Пенсiльванiя) і рэдактарам вядомага навуковага квартальнiка «The Journal of Baltic Studies». Вывучэнню гiсторыi Лiтвы i яе выкладанню ён прысвяцiў большую частку свайго жыцця.

Паводле аўтарскага вызначэння гэтае выданне павiнна служыць хутчэй як уводзiны для неспецыялiстаў да найбольш важных вехаў мiнулага Літвы. Яно адрасуецца найперш адукаванаму чытачу i студэнтам, якія не знаёмыя з гiсторыяй Літвы, але маюць некаторыя веды з агульнаеўрапейскай гiсторыi. Не дзіўна, што пры спробе ў адным томе нават агульна ахапiць усю складанасць i нюансы гiсторыi краiны, адна толькi назва якой на працягу стагоддзяў мела розныя геаграфiчныя, палiтычныя i культурныя значэннi, аўтар сустрэў цяжкасцi ў падборы артыкулаў. Аднак С.Сужэдэлiс добра справіўся з гэтай задачай. Ён адабраў для слоўнiка артыкулы, адначасова i iнфармацыйныя, i рэпрэзентацыйныя, якiя найбольш поўна асвятляюць палiтычнае, нацыянальнае i культурнае жыццё Літвы ў розныя перыяды гiсторыi краiны. Дзе толькi можна, аўтар спрабаваў паказаць месца Літвы ў гiсторыi i жыццi як яе суседзяў, так i ў агульным развiццi Еўропы, змясцiць мiнуўшчыну сваёй айчыны ў шырэйшым кантэксце унiкальнае пазiцыi памiж Усходам i Захадам. Ён адзначае выключна вялiкую ролю Літвы ў гiсторыi яе праваслаўных суседзяў.

С.Сужэдэлiс iмкнецца быць карэктным пры ўжываннi тапанiмiчных назваў, iмёнаў i iнстытуцыйных вызначэнняў. «…Лiтоўская гiсторыя шматнацыянальная, уключае шмат моваў i адсюль паходзiць рознасць тэрмiнаў», — тлумачыць ён i заўважае, што нават тэрмiны «Лiтва» i «лiтоўскi» мелi рознае значэнне ў розныя часы для розных людзей (х). У слоўнiку выкарыстоўваюцца ў асноўным сучасныя назвы местаў, аднак таксама прыводзяцца іх іншанацыянальныя варыянты, даўно прынятыя ў лiтаратуры. Напрыклад, Vilnius (Rus. Vilna, Pol. Wilno). Аўтар трымаўся напiсання, уласцiвага нацыянальнасцi асобы, за выняткам тых варыянтаў, якія шырока распаўсюджаны ў англамоўных працах.

Уводзiны да слоўнiка складаюцца з трох нарысаў: «Зямля i народ», «Урад i эканомiка» i «Гiстарычны агляд». Яны даюць уяўленне пра геаграфiчнае размяшчэнне краiны (гаворыцца, што геаграфiчна Літва папраўдзе знаходзiцца ў цэнтры еўрапейскага кантыненту: памiж Пiрэнеямi i Уралам ды памiж паўночнай Нарвегiяй i паўднёвай Грэцыяй), клiмат, дыялектныя рэгiёны, этнiчны i канфесiйны склад насельнiцтва (на 1997 г.), дзяржаўны лад (з 11 сакавiка 1990 г.) i эканамiчнае развiццё краiны ў ХХ ст. Гiстарычны нарыс канспектыўна выкладае гiсторыю краіны з ІІІ тыс. да н.э. да 1996 г. Асаблiвая ўвага звернута на нялёгкі i гераiчны шлях Літвы да дзяржаўнай незалежнасцi.

Слоўнiк налiчвае блiзу 240 артыкулаў. Заўважаецца, наколькі палымяным патрыётам сваёй айчыны ёсць С.Сужэдэлiс. На жаль, яго Літва часта ўслаўляецца за кошт Беларусi. Тут сустракаем знаёмы набор традыцыйных тэзаў літоўскай гiстарыяграфii Вялiкага Княства Лiтоўскага: Лiтва гiстарычная цалкам атаясамлiваецца з сучаснай тэрыторыяй Рэспублiкi Літвы, роля балцкага элементу ў Вялiкiм Княстве вызначаль ная, беларускiя землi былi заваяваныя, Беларусь знаходзiлася пад упраўленнем Лiтвы, спадчына ВКЛ належыць толькi цяперашняй Літве i г.д. Спасылак, датычных Беларусi, недараваль на мала, асаблiва ў параўнаннi з Польшчай i Расiяй. І гэта ў артыкулах, прысвечаных асобам, якiя ў нас традыцыйна лiчацца прыналежнымi да беларускай гiсторыi. Напрыклад, Тадэвуш Касцюшка названы польска-лiтоўскiм i амерыканскiм рэвалюцыйным лiдэрам, народжаным на Берасцейшчыне, на тэрыторыi сённяшняй Беларусi, у лiтоўскай сям’i дробнага шляхцiча (156). Адам Мiцкевiч паводле слоўнiка — польскi пicьменнiк i паэт лiтоўскага паходжання, ягоная сям’я належала да лiтоўскай шляхты, што жыла ў Наваградку, «там, дзе цяпер Беларусь» (193). (Затое Сужэдэлiс не забыўся згадаць на беларускае паходжанне Фелікса Дзяржынскага). Прыклады можна прыводзіць доўга. А такі факт, як дзяржаўны статус старабеларускай мовы ў ВКЛ да 1696 г., нiяк не пракаментаваны.

Трэба прызнаць, што, нягледзячы на непрыемныя для беларусаў сюрпрызы, слоўнiк досыць iнфармацыйны i можа быць карысны сваёй факталагiчнай базай. Выданне забяспечана неблагiм даведачным апаратам: змешчана некалькi картаў, храналагiчная таблiца найважнейшых падзеяў, невялiкi тэрмiналагiчны слоўнiк, спiс скарачэнняў, добры бiблiяграфiчны раздзел; у дадатку — пералiк лiтоўскiх уладароў ад Мiндоўга да Станiслава Аўгуста Панятоўскага, палiтычных лiдэраў Літвы з 1918 да 1940 г., першых сакратароў КПЛ (1940—90), прэзiдэнтаў i прэм’ер-мiнiстраў (з 1990 г.). Ёсць таксама пералiк часта сустраканых геаграфiчных назваў на літоўскай, польскай, рускай i нямецкай мовах.

«Гiстарычны слоўнiк Беларусi» выйшаў у той жа серыі «European historical dictionaries» (№28) гoдам пазней. З яго аўтарам, Янкам Запруднiкам, няма патрэбы знаёміць беларускага чытача. Цяжка не пагадзiцца з рэдактарам серыi, што наўрад цi можна было выканаць дадзеную працу лепей, чым гэта зрабiў Запруднік. Беларусь сапраўды з’яўляецца для большасцi людзей на Захадзе невядомай краiнай (у параўнаннi, скажам, з Літвой), пра якую да распаду Савецкага Саюза было вядома толькi тое, што БССР цалкам залежыць ад Масквы i панесла цяжкiя страты ў ІІ сусветнай вайне. Аўтар адзначае, што пасля краху камунiстычнай iмперыi i адраджэння расійскага экспансiянiзму iнтарэс да Беларусi за мяжой узрос у сувязi з разглядам яе ў якасцi «брамы на Захад» для Расii. А з прыходам да ўлады ў Беларусi Лукашэнкi нашая краiна прыцягвае ўвагу мiжнароднай супольнасцi найперш рэкорднай колькасцю фактаў парушэння правоў чалавека.

У «Гiстарычным слоўнiку Беларусi» больш за 4200 артыкулаў. Янка Запруднiк адвёў найбольшае месца сучаснай гісторыі Беларусi, iмкнучыся паказаць заходняму чытачу карцiну палiтычнага, эканамiчнага i культурнага жыцця краю, а таксама падаць прычыны, што прывялi да сённяшняга становішча. Той, для каго Беларусь усё яшчэ загадкавая постсавецкая краiна, можа даведацца пра даўнiя традыцыi дзяржаўнасцi нашага народа, багатую мiнуўшчыну i культурную спадчыну беларусаў, атрымаць уяўленне пра гiсторыю ўсталявання i змест дыктатарскага рэжыму Лукашэнкi, а таксама пра тых, хто гэтаму рэжыму супрацьстаiць. Слоўнiк змяшчае біяграмы З.Пазняка, В.Ганчара, Л.Баршчэўскага, Г.Карпенкі, Ю.Захаранкі, А.Лябедзькі ды многiх iншых. Не абыйдзеныя ўвагай i прадстаўнiкi процiлеглага лагеру: тут можна прачытаць пра У.Замяталiна, I.Цiцянкова, У.Латыпава i iншых, прычым ёсць iнфармацыя пра тое, хто чым «адзначыўся». Цікава, што Лукашэнку ў слоўнiку адведзена больш месца, чым артыкулам пра Iвана i Антона Луцкевiчаў разам узятых. Утрымлiваецца шмат звестак пра арганiзацыi, партыi i рухi, якiя выступаюць за правядзенне дэмакратычных рэформаў, незалежнасць Беларусi, нацыяналь нае Адраджэнне, абарону правоў чалавека.

Варта адзначыць навуковую карэктнасць аўтара ў складаных пытаннях «падзелу» агульнае спадчыны Вялiкага Княства Лiтоўскага. Ён кажа, што нацыянальны характар ВКЛ — гэта прадмет спрэчкi памiж гiсторыкамi Літвы, Беларусi, Украiны, Польшчы i Расii. Ёсць пытанні кшталту: чыя гэта была дзяржава? Хто панаваў i хто быў падпарадкаваны? Якая спадчына каму належыць? На іх, лічыць Я.Запруднiк, марна шукаць адназначных адказаў. Разам з тым аўтар падае пазiцыю беларускiх гiсторыкаў па дадзенай праблеме: яны падкрэслiваюць эканамiчны патэнцыял Беларусi ў Вялiкiм Княстве i культурны аспект, г.зн. той факт, што беларуская мова была дзяржаўнай у Княстве, што беларуская культура ў iм дамінавала, асаблiва ў XVI ст. Вялiкiя князi лiтоўскiя Гедымiн i Альгерд, якiя найбольш пашырылi тэрыторыю Княства, мелi блiзкiя сямейныя i культурныя сувязi са славянскiм светам, i ўключэнне ў ВКЛ беларускiх тэрыторыяў бачыцца вынiкам хутчэй мiрнага працэсу, чым ваенных заваёваў. Невыпадкова некаторыя гiсторыкi характарызуюць ВКЛ як беларуска -лiтоўскую дзяржаву. Аўтар таксама звяртае ўвагу на тое, што значэнне тэрмiнаў «Русь», «Беларусь» i «Лiтва» ў мiнулыя стагоддзi істотна адрозніваліся ад цяперашняга. Увогуле трактоўкi Янкi Запруднiка сваёй узважанасцю выгадна адрознiваюцца ад катэгарычнай пазiцыі С.Сужэдэлiса. Да літоўскай гісторыі Я.Запруднiк ставiцца намнога карэктней, чым С.Сужэдэлiс да беларускай.

Апрача вядомых дзеячаў i падзеяў беларускай мiнуўшчыны, дзяржаўных iнстытутаў у іх гiстарычнай перспекты ве, у слоўнiку знаходзiм спiс святых Беларусi, пералiк нацыянальных святаў i звычаяў, сярод якiх асобныя артыкулы прысвечаны Купаллю i Дзядам, спiс палiтычных партыяў Беларусi, што паўсталi з пачаткам дэмакратызацыi, артыкулы пра нацыянальныя меншасцi i iнш. Прадстаўлены таксама шэраг значных фiгураў расійскае гiсторыi, якiя моцна паўплывалi на лёсы Беларусi (напрыклад, Iван III, Iван IV, Кацярына II, Сталiн, Ленiн i iнш.).

Дадатак утрымлiвае пералiк уладароў Беларусi з 860 г. (ад Рагвалода) да 1997 г. Сярод картаў бракуе карты этнаграфiчных межаў Беларусi. У бiблiяграфiчным раздзеле звяртае на сябе ўвагу тое, што лiтаратура па гiсторыi Беларусi ад старажытнасцi да 1991 г. пераважна беларуска — i рускамоўная, а публiкацыi па перыяду 1991—98 г. у большасцi англамоўныя. Апрача прыведзеных друкаваных выданняў Я.Запруднік падае iнфармацыю пра беларускiя сайты ў Iнтэрнэце.

Наталля Брэль
Гомель

Mediaevalia Ucrainica: Ментальність та історія ідей (Генадзь Сагановіч)

Mediaevalia Ucrainica: Ментальність та історія ідей. Київ. Том 1. (1992). 121; Том 2. (1993). 136; Том 3. (1994). 132; Том 4. (1995). 125; Том 5. (1998). 127.

Новае перыядычнае выданне Украіны, прысвечанае даследаванням сярэднявечнай свядомасці, стала адной з праяваў найноўшых плыняў усходнееўрапейскай гістарыяграфіі. Mediaevalia Ucrainica — украінскі аналаг вядомаму маскоўскаму «Одиссею». У першым томе рэдкалегія акрэсліла, што ў фокусе ўвагі яе публікацый будуць «катэгорыі штодзённай культуры і элітарныя тэорыі, візантыйска–праваслаўныя і еўрапейска–лацінскія карані ўкраінскай думкі». Хоць спачатку нідзе спецыяльна не пазначалася, якімі мусяць быць храналагічныя рамкі Сярэднявечча, з публікацый ужо першага тома вынікала (бо шэраг артыкулаў ахапляў ХVII—XVIII ст.), што яно разумеецца тут па–«аналаўску», у канцэпцыі доўгатрываласці. У 2 томе рэдактары Аляксей Талочка і Наталля Якавенка спецыяльна зазначылі, што яны трымаюцца «доўгага Сярэднявечча», якое «ва ўмовах Украіны ахапляла ледзь не ўсё ХVІІІ ст.». Такая ўстаноўка вытрымана і ў наступных нумарах.
Чытаць далей →

Мірановіч, Яўген. Навейшая гiсторыя Беларусi (Захар Шыбека)

МIРАНОВIЧ, ЯЎГЕН. Навейшая гiсторыя Беларусi. Беласток, 1999. 270.

Кнiга прысвечана гiсторыi Беларусi ад раздзелаў Рэчы Паспалiтай да сённяшнiх дзён. Напiсана яна гiсторыкам–беларусам, якi нарадзіўся і жыве ў Польшчы. Аўтар меў магчымасць выдаць сваю працу коштам польскай дзяржавы, хоць яе колішнюю палiтыку ў дачыненнi да беларусаў паказвае не заўсёды дабрадзейнай (с.42, 79, 158). Другая асаблiвасць кнiгi ў тым, што аўтар падрабязна разглядае становiшча заходнебеларускiх земляў у Польшчы, заходнебеларускую спецыфiку. Гэтую працу можна назваць своеасаблiвым расследаваннем падзелу беларускiх земляў у 1921 г., утрымання Заходняй Беларусi ў складзе мiжваеннай Польшчы i яе iнкарпарацыi ў Савецкі Саюз. Пры гэтым у якасцi «следчага» ўпершыню выступае не савецкi гiсторык, не прадстаўнiк польскай дзяржаўнiцкай iдэалогii, а беларускi даследчык еўрапейскага кругагляду. Аўтар, паміж іншага, лiчыць, што тэзiс аб неiснаваннi беларусаў у 1920—30–х г. быў загубным для польскай дзяржавы (103), а найважнейшым вынiкам iнкарпарацыi Заходняй Беларусi ў СССР стаў канчатковы разрыў з традыцыяй Вялiкага Княства Лiтоўскага (184).
Чытаць далей →

Беларуская думка XX стагоддзя. Варшава, 1998 (Арсень Ліс)

Беларуская думка XX стагоддзя. Філасофія, рэлігія, культура. Анталогія. Укладанне, прадмова і апрацаванне Ю. ГарбінскАГА. Варшава, 1998. 741.

Выданне, пра якое пойдзе гаворка, даўно мела грамадскае запатрабаванне. Яго актуальнасць у кантэксце духоўнага жыцця сучаснай Беларусі відавочная.

Рупліва, з пачуццём навуковай і грамадзянскай адказнасці падабраныя ўкладальнікам і каментатарам Анталогіі Юрыем Гарбінскім тэксты разгортваюць шырокую, без мала на стагоддзе, панараму развіцця беларускай грамадскай, філасофскай і культуралагічнай думкі.

Пакладзены ў аснову структуры кнігі храналагічны прынцып кампаноўкі матэрыялу дазваляе выразна бачыць этапы развіцця грамадскай думкі і дэтэрмінацыю іх пэўнымі вехамі гістарычнага шляху беларусаў у XX ст. А шлях гэты быў адметны як сваімі здабыткамі, так і стратамі. Адна з найважнейшых асаблівасцяў экзістэнцыі беларускага этнасу ў XX ст. палягала на тым, што яму амаль увесь час даводзілася жыць пад уладай таталітарных і аўтарытарных рэжымаў, для якіх, па сутнасці, не існавала каштоўнасці жыцця асобнага чалавека, разумення агульналюдскай вартасці кожнай этнічнай супольнасці паасобку. Акрамя таго, беларусам цягам доўгага часу даводзілася вытрымліваць уціск дэнацыяналізацыі, якая з 30–х г. набыла татальны характар. Да таго штучна, адміністрацыйным парадкам, за апошняе стагоддзе скарачаўся этнічны абшар пражывання беларусаў, асабліва ў памежных рэгіёнах.
Чытаць далей →