Беларускі Гістарычны Агляд

*[1]

28 жніўня 1955 г. у беларускай штодзённай газеце “Советская Белоруссия” з’явіўся матэрыял з някідкай назвай “Новые Шепичи”. Цікавасць чытачоў артыкул мусіў абудзіць тым, што быў пазначаны як фельетон. У савецкім друку гэты жанр на мяжы мастацкай прозы і рэпартажу з’явіўся з пачаткам “адлігі”, пасля смерці Сталіна. У лірычным уступе аўтар апісвае наступную кафкіянскую сітуацыю. Маладая пара, што намерылася была зарэгістраваць нованароджанага, сутыкаецца з нечаканымі перашкодамі. Каб спраўдзіць свой намер, яны мусяць здзейсніць сапраўдную адысею. Ніводная ўстанова – ані ў горадзе, ані на вёсцы – не лічыць сябе адказнай. У якасці абгрунтавання ўсе кажуць, што маладыя людзі, маўляў, жывуць у “ничейном посёлке”! Чытаць далей →

У 20 томе БГА (2013)

Праблема калектыўнай ідэнтычнасці беларусаў неаднаразова рабілася прадметам навуковага аналізу. У шэраг гэтых даследаванняў добра ўпісваецца манаграфія “Калектыўныя ідэнтычнасці беларусаў”, падрыхтаваная пад кіраўніцтвам прафесара Рышарда Радзіка. Рэцэнзаваная праца складаецца з 11 артыкулаў, напісаных палітолагамі, сацыёлагамі, антраполагамі, лінгвістамі, культуролагамі і журналістамі, што дазволіла ўсебакова разгледзець пытанне калектыўнай ідэнтычнасці сучасных беларусаў. Удзел даследчыкаў з Польшчы, Беларусі, Украіны, Чэхіі і ЗША гарантуе разнароднасць навуковых пазіцый. Структура працы празрыстая і цалкам здавальняльная з пункту гледжання структуры і пазнавальнасці. Пэўны недахоп манаграфіі ў тым, што некаторыя змешчаныя ў ёй артыкулы раней ужо публікаваліся ў іншых навуковых выданнях. Такая хіба часткова пазбаўляе рэцэнзаваную працу навізны. З іншага боку, мы атрымалі вартае ўвагі даследаванне, прысвечанае праблематыцы калектыўнай ідэнтычнасці беларусаў і скіраванае перш за ўсё да польскіх чытачоў, што часткова апраўдвае прысутнасць раней публікаваных матэрыялаў, бо дагэтуль яны былі даступныя толькі вузкаму колу спецыялістаў у памянёнай сферы. Апрача таго, гэта адна з нямногіх у апошнія гады сінтэтычных прац, прысвечаных пытанню калектыўнай ідэнтычнасці беларусаў, хоць у больш вузкіх аналітычных даследаваннях на гэтую тэму недахопу няма. Асобна варта падкрэсліць, што пры напісанні многіх артыкулаў былі скарыстаны вынікі эмпірычных даследаванняў, і гэта значна павышае навуковую каштоўнасць рэцэнзаванага выдання. Чытаць далей →

Адна з маладаследаваных старонак гiстарыяграфii – палiтычная дзейнасць беларускiх эмiгрантаў пасля заканчэння Другой сусветнай вайны. Нягледзячы на тое, што апошнiм часам зацікаўленасць дзейнасцю беларускай дыяспары ў ХХ ст. няўхільна расце, да сённяшняга дня асноўную гiстарыяграфiчную базу складаюць працы самiх эмiгрантаў, у тым лiку – мемуарная лiтаратура. Яшчэ большая “белая пляма” – погляд эмiгрантаў – прадстаўнiкоў iншых народаў Цэнтральна-Усходняй Еўропы на працэсы, што адбывалiся ў асяроддзi беларускай палiтычнай эмiграцыi на Захадзе. Шэраг дакументаў польскай пасляваеннай палiтычнай эмiграцыi, якi захоўваецца ў архiве Польскага iнстытута iмя генерала Сiкорскага ў Лондане, дазваляе даведацца, як беларускi незалежнiцкi лагер на Захадзе выглядаў у вачах польскiх таварышаў па зброi, якiх лёс таксама закiнуў на чужыну. Чытаць далей →

Мэта дадзенага  артыкула – аналіз ролі палітычнага асяродка ўлады – Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Савецкага Саюза (да 1952 г. – Усесаюзнай Камуністычнай партыі (бальшавікоў)) у фармаванні савецкага бачання гісторыі беларускіх земляў, а таксама механізму прыняцця рашэнняў па пытаннях гістарычнай мінуўшчыны ў Крамлі ў два першыя пасляваенныя дзесяцігоддзі. Храналагічныя рамкі абумоўлены ў першую чаргу даступнасцю рассакрэчаных архіўных крыніц – матэрыялаў асобных аддзелаў ЦК, Палітбюро / Прэзідыума ЦК, Сакратарыята і Ідэалагічнай камісіі.

Ветэраны і камуністычны актыў пратэстуюць супраць “фальсіфікацыі” гісторыі Вялікай Айчыннай вайны

Вядома, у рамках аднаго артыкула такую шырокую праблему грунтоўна  прааналізаваць немагчыма. Таму адразу падкрэслім, што аб’ектамі даследавання не з’яўляюцца канцэпцыі гісторыі, узоры інтэрпрэтацыі і тэксты, створаныя гісторыкамі. Аўтар не збіраецца таксама разглядаць пытанні перыядызацыі, этнагенезу беларускага народа, аналізаваць асобныя плыні, звязаныя з імёнамі вядомых гісторыкаў, ці, як іх называлі ў той час, “вядучых спецыялістаў”. Мы плануем разгледзець закранутую праблему зусім з іншага пункту погляду – з перспектывы ЦК КПСС, тагачаснага найвышэйшага ў СССР асяродка ўлады, дзе прымаліся ключавыя рашэнні ў галіне гісторыяпісання, і паказаць механізмы з’яўлення дырэктыўных інтэрпрэтацыйных схем. Аўтар прапануе прааналізаваць канцэпцыю гісторыі Беларусі больш комплексна – у кантэксце агульнаславянскай гісторыі, а таксама знаходжання Беларусі як часткі СССР у лагеры сацыялістычных краін. Дагэтуль абмежаванасць доступу да крыніц, якія захоўваюцца ў цэнтральных / федэральных архівах Расійскай Федэрацыі, не дазваляла даследчыкам рэалізаваць такі падыход. Чытаць далей →

Andrzej Gil
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Al. Racławickie 14
20-950 Lublin

Sante Graciotti
via Alberto da Sarteano, 19
Roma 00126

Hieronim Grala
Artes Liberales, Uniwersytet Warszawski
ul. Nowy Świat 69
00-046 Warszawa

Jury Hryboŭski
Uniwersytet Warszawski
ul. Szturmowa 4
02-678 Warszawa

Юрій Мицик
Національний університет
“Киϵво-Могилянська Академія”
вул. Г. Сковороди, 2
04655 Київ

Сяргей Новікаў
Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт
вул. Захарава, 21
220034 Мінск

Аляксандр Пагарэлы
Instytut Slawistyki PAN
ul. Bartoszewicza 1B, m. 17
00-337 Warszawa

Ірына Раманава
European Humanities University
Tauro St. 12
LT-011114 Vilnius

Генадзь Сагановіч
European Humanities University
Tauro St. 12
LT-011114 Vilnius

Łukasz Staśkiewicz
Instytut Wschodni UAM
ul. Umultowska 89D
61-614 Poznań

Marek Figura
Instytut Wschodni UAM
ul. Umultowska 89D
61-614 Poznań

У 20 томе БГА (2013)

Калі б  мы хацелі знайсці доказы таго, што  гістарычная навука выбірае свае тэмы не па іх значнасці, а ў залежнасці ад палітычнай кан’юнктуры, то развіццё даследаванняў у галіне беларускай гісторыі паслужыла б гэтаму яскравым прыкладам. Бо калі сорак гадоў таму існавала толькі адна сур’ёзная аглядная манаграфія па беларускай нацыянальнай гісторыі, напісаная беларускім эмігрантам Нікаласам Вакарам (Nicolas Vakar), то на працягу апошніх двух дзесяцігоддзяў у “заходняй” гістарыяграфіі і паліталогіі выйшлі дзясяткі публікацый, прысвечаных беларускай праблематыцы. Гэта, вядома ж, нічога не змяняе ў тым, што як тады, так і цяпер існавала і існуе этнічная супольнасць – беларусы, роўна як і тое, што ў тэрыторыі іх пражывання было сваё мінулае і свая гісторыя. Аднак гэтае мінулае стала прадметам падвышанай цікавасці толькі ў той момант, калі Беларусь трывала ўвайшла ў палітычны дыскурс і стала аб’ектам сутыкнення часта процілеглых палітычных інтарэсаў. Чытаць далей →

У 20 томе БГА (2013)

Кніга амерыканскай даследчыцы Марсі Шор мае назву “Смак попелу. Жыццё пасля таталітарызму ва Усходняй Еўропе”. Назва сімвалічная, бо адлюстроўвае сутнасць разліку з сацыялістычным мінулым. Гаворка ідзе пра такія краіны былога “сацыялістычнага лагера”, як Польшча, Чэхаславакія, Венгрыя, Румынія.

Ва ўводзінах Марсі Шор адзначае, што яе праца – вынік назіранняў пад час знаходжання ў апісваных краінах і камунікавання з людзьмі розных нацыянальнасцяў, узроставых і сацыяльных груп, а таму суб’ектыўная. Кніга напісана ў публіцыстычнай манеры, але заўвагі і высновы аўтара, як падаецца, будуць вельмі карыснымі для даследчыкаў усходнееўрапейскага рэгіёна. Упэўнена, не ўсім сацыяльным і палітычным групам у разгляданых краінах яны спадабаюцца. Але гэта зусім іншая гісторыя. Гісторыя, якая ўпісваецца ў калектыўную, культурную памяць ці гістарычную палітыку. Чытаць далей →

(PDF)

У 20 томе БГА (2013)

Дадзены зборнік дакументаў разлічаны, як паведамляе рэдактар, на “профессиональных историков и широкий круг общественности”. Ён адлюстроўвае на аснове арыгінальных архіўных матэрыялаў “различные аспекты польско-белорусских отношений в 1921–1953 гг.” (423).

Улічваючы значныя змены ў статусе абедзвюх краін і народаў, якія адбыліся ў гэты перыяд, зборнік павінен ахопліваць, прынамсі, чатыры розныя віды адносінаў: квазіміждзяржаўныя ў перыяд да снежня 1923 г. (спачатку Рэчы Паспалітай з Беларускай Народнай Рэспублікай, потым Рэчы Паспалітай з Беларускай ССР); нерэгулярныя кантакты Другой Рэчы Паспалітай з СССР па беларускіх пытаннях пасля снежня 1923 г.[1] (рэпатрыяцыя, аптацыя, суднаходства на прымежных рэках, спрэчкі пра мяжу, праблемы нацыянальных меншасцяў, рэлігіі і г. д.); адносіны паміж двума народамі ў перыяд Другой сусветнай вайны, ва ўмовах акупацыі тэрыторыі польскай дзяржавы; квазіміждзяржаўныя адносіны ў перыяд з верасня 1944 г. – ва ўмовах фармальнага вяртання БССР у лютым 1944 г. юрыдычнага статусу міжнароднага суб’екта[2]. Гэта мноства важных пытанняў рознага характару, найперш дыпламатычных, консульскіх, эканамічных, а таксама датычных выканання ўмоў Рыжскай мірнай дамовы, якія на працягу многіх гадоў цікавяць гісторыкаў абедзвюх краін, што пацвярджаюць навуковыя канферэнцыі, якія рэгулярна праходзяць ва ўніверсітэтах у Торуні[3], Гомелі[4], Горадні[5] і Мінску[6]. Аспектам узаемаадносінаў, якія на іх абмяркоўваюцца, прысвечана шырокая польская гістарыяграфія[7], у меншай ступені беларуская гістарыяграфія савецкага перыяду і перыяду пасля распаду СССР[8]. У іх выданнях утрымліваецца цэлы шэраг дакументаў, якія датычацца, хутчэй, польска-савецкіх адносінаў з улікам кантэксту Беларусі, чым непасрэдна польска-беларускіх адносінаў[9]. Такім чынам, ідэя падборкі і выдання дакументаў, прысвечаных польска-беларускім адносінам ХХ ст. у шырокім разуменні, мела пад сабой грунт. Іншая справа – яе рэалізацыя, але пра гэта крыху ніжэй. Чытаць далей →

У 20 томе БГА (2013)

Не будзе  перабольшаннем сказаць, што сёння адзін з асноўных навуковых гістарычных асяродкаў у Беларусі – гарадзенскі. У выніку актыўнасці гарадзенскай навуковай супольнасці з’явіўся на свет і працягвае існаванне цэлы шэраг паспяховых выдавецкіх праектаў. У 2012 г. іх стала больш яшчэ на адзін – выйшаў першы нумар гісторыка-культуралагічнага часопіса “Гарадзенскі гадавік”. Новае выданне рэпрэзентуе такі даследчыцкі напрамак, як гістарычная ўрбаністыка, які апошнім часам у Беларусі дастаткова актыўна развіваецца, а тэматычна нумар прысвечаны адной, але найбольш значнай у гісторыі Горадні плошчы – былому Рынку (сённяшняя Савецкая). Выданне ўкладзена храналагічна, дзякуючы чаму ёсць магчымасць прасачыць і параўнаць, які выгляд мела плошча ў розныя гістарычныя эпохі; напрыканцы змешчаны разнастайныя матэрыялы, у тым ліку па археалогіі плошчы, публікацыі крыніц, праект аднаўлення традыцыйнай планіроўкі і адна рэцэнзія. Чытаць далей →

Тымаці Снайдэр. Крывавыя землі. Еўропа паміж Гітлерам і Сталіным / пер. з англійскай мовы С. Петрыкевіча; навук. рэд. Г. Сагановіч і У. Калаткоў. — Мінск: Медысонт, 2013. – 640 с.

Кніга раскрывае вялікую панараму злачынстваў, учыненых нацысцкім і савецкім рэжымамі на “крывавых землях” – у Беларусі, Польшчы, Прыбалтыцы і Украіне, дзе з 1933 па 1945 г. было загублена 14 млн чалавек. На падставе шырокага корпусу дакументальных сведчанняў і спецыяльнай літаратуры аўтар даследуе матывы і метады дзеянняў абодвух дыктатараў, вызначае колькасць іх ахвяраў і ставіць нямала складаных пытанняў. Кніга прымушае па-новаму паглядзець на два трагічныя дзесяцігоддзі гісторыі Еўропы.

Рышард Радзік. Вытокі сучаснай беларускасці. Беларусы на фоне нацыятворчых працэсаў у Цэнтральна-Усходняй Еўропе ХІХ ст. / Рышард Радзік ; пер. з польск. мовы Н. Дзенісюк ; навук. рэд. С. Рудовіч ; С. Токць. — Мінск : Медысонт, 2012. — 376 с. — (Бібліятэка часопіса „Беларускі Гістарычны Агляд”). ISBN 978-985-6982-71-5

Кніга вядомага польскага сацыёлага з’яўляецца першым гістарычна-сацыялагічным даследаваннем вытокаў сучаснай беларускасці. Пачаткі фармавання беларускай нацыі разглядаюцца на фоне сацыяльных зменаў і ў параўнанні з падобнымі працэсамі ў суседніх народаў Цэнтральна-Усходняй Еўропы. Шмат увагі аддадзена свядомасці грамадскіх эліт тагачаснай Беларусі, трансфармацыі палітычнай нацыі ў культурныя і цывілізацыйнай пераарыентацыі большасці беларусаў.

У 19 томе БГА (2012)

У параўнанні з іншымі ўсходнееўрапейскімі  краінамі, якія ўваходзілі ў склад  СССР, у беларускай гістарыяграфіі дзейнасць Галоўнага ўпраўлення па справах літаратуры і выдавецтваў  БССР (Галоўлітбел, пазней – Галоўліт БССР) асветлена слаба. На працягу  двух апошніх дзесяцігоддзяў на старонках  навуковых і папулярных перыядычных  выданняў з’явіліся толькі некалькі невялікіх па аб’ёму артыкулаў, прысвечаных арганізацыі Галоўліта і цэнзурным механізмам у БССР у 1920–30-я г.[1]. Галоўным аб’ектыўным недахопам усіх гэтых прац з’яўляецца абмежаваная крыніцазнаўчая база, на якой яны грунтаваліся. Гэта цалкам зразумела: матэрыялаў даваеннага справаводства Галоўліта БССР амаль не захавалася, таму аўтарам даводзілася ўзнаўляць карціну яго работы пераважна па ўскосных крыніцах. Парадаксальна, але гісторыя палітычнай цэнзуры ў БССР другой паловы ХХ ст., нягледзячы на значна больш поўную базу першакрыніц, даследавана яшчэ менш.[2] Чытаць далей →