Выбух вайны з Масквой улетку 1654 г. (хоць ён і не быў нечаканым) заспеў Вялікае Княства Літоўскае не надта добра падрыхтаваным да адпору захопнікам. Перш за усё, не была гатова стрымаць імпэтны націск ворага Смаленская крэпасць,якая,якпаказаліранейшыя войны, з’яўлялася ключавым элементам абароны краіны і якую слушна называлі брамай Вялікага Княства Літоўскага [1]. Не лепш выглядала справа з палявой арміяй, што налічвала (напэўна, пад час праведзенага 7 верасня 1653 г. генеральнага перапісу) 12 540 пайкоў i коней [2], або каля 11 200 жаўнераў, a на яе ўтрыманне патрабаваўся 1 604 983 злотых [3]. Гэтую армію складалі 3 харугвы гусараў (374 коннікі) [4], 4 адзінкі рэйтараў (1020 пайкоў) [5], 26 казацкіх харугваў (2274 коннікі) [6], 9 татарскіх харугваў (960 коннікаў) [7],11 адзінак драгунаў (2974 пайкоў) [8], 9 адзінак нямецкай пяхоты (4088 пайкоў) [9], 7 харугваў польскай (венгерскай) пяхоты (850 чалавек) [10]. Аднак, напэўна, гэта не ўсе вайсковыя адзінкі, якія былі ў той час на вайсковай службе, бо нейкая іх колькасць знаходзілася таксама ў гарнізонах дзяржаўных крэпасцяў або не была ўлічана пры перапісе [11]. А паколькі войска было прафесійнае і некалькі гадоў удзельнічала ў баях, то гэтая армія была не толькі сама па сабе значнай вайсковай сілай, але, перш за усё, добрай кадравай школай для нованабраных харугваў. Таму ў сваім пасланні першаму сойму 1654 г. кароль прапанаваў перш за ўсе захаваць без зменаў колькасць войска Вялікага Княства і прызначыць на яго ўтрыманне нявыплачаныя падаткі (рэтэнты), а таксама ўхваліць на гэтую патрэбу новыя падаткі [12]. Чытаць далей →