Праблема ўзаемадзеяння імперыі і нацыі даволі складаная і шматпланавая. Расійская імперыя ў гэтым сэнсе ўтрымлівае ў айчыннай гістарыяграфіі статус цэнтральнай тэмы і ў такой якасці наўрад ці знікне з радара [2]. Таму можна не сумнявацца, што новая калектыўная праца пад рэдакцыяй Даруса Сталюнаса (Darius Staliūnas) і Ёка Аашымы (Yoko Aoshima) не застанецца без увагі беларускіх даследчыкаў. Кніга “Цар, імперыя і нацыя: дылемы нацыяналізацыі заходняга памежжа Расіі, 1905–1915” – пяты том у серыі “Гістарычныя даследаванні Усходняй Еўропы і Еўразіі”.

Сярод аўтараў тома ўжо знаёмыя беларускім чытачам Дарус Сталюнас і Вольга Масцяніца (Olga Mastianica). Таксама сярод іх і Уладзімір Левін (Vladimir Levin). Але гэтым разам да іх далучыліся даследчыкі з Літвы Вілма Жалтаўскайтэ (Vilma Žaltauskaitė), Яліта Мулевічутэ (Jolita Mulevičiūtė) і Вітаўтас Пятроніс (Vytautas Petronis), японскія даследчыкі Чыха Фукусіма (Chiho Fukushima), Кімітака Мацузата (Kimitaka Matsuzato) і Ёка Аашыма, украінскі Антон Катэнка. У ліку аўтараў таксама прафесар Альдэнбургскага ўніверсітэта Мальтэ Рольф (Malte Rolf) і выкладчык эстонскай і ўсеагульнай гісторыі Талінскага ўніверсітэта прафесар Карстэн Бругеман (Karsten Brüggemann). Гэты том – яскравы прыклад міжнароднага супрацоўніцтва даследчыкаў, якіх аб’ядноўваюць агульная навуковая праблематыка і падыходы.

Чытаць далей →

Гістарыяграфія трагічнай для народаў Рэчы Паспалітай вайны сярэдзіны XVII ст. папоўнілася вельмі каштоўнай крыніцай – раней недрукаваным дзённікам за 1654–1664 гады, атрыбутаваным як твор перакладчыка Пасольскага прыказа Маскоўскай дзяржавы Крыстафа (Васіля) Боўша. Гэта адзін з першых вядомых нам наратыўных помнікаў, напісаных у Масковіі ў сярэдзіне XVII ст. У адрозненне ад Вялікага Княства Літоўскага і Каралеўства Польскага [1], там не дазвалялася ствараць розныя “дзённікі”, “мемуары”, “аўтабіяграфіі”, ды і не было інтэлектуальнага патэнцыялу для іх напісання. Адзіным жанрам, распаўсюджаным у Маскоўскім царстве, былі разнастайныя дзяржаўныя, гарадскія і царкоўныя летапісы, якія ствараліся пад моцным кантролем дзяржаўнай улады, а напісаныя творы пра Масковію да канца XVII ст. належаць выключна замежнікам, як і ў выпадку з рэцэнзаваным “Дзённікам”.

Чытаць далей →

У аснову невялікага манаграфічнага даследавання расійскі гісторык мастацтва Аляксандр Гордзін паклаў два сюжэты: генезіс легенды пра полацкую святую Параскеву-Пракседу і надпіс, які палачанін Віскоша надрапаў на сцяне кафедральнага сабора ў італьянскім горадзе Лука. Першы з іх мае ўжо даволі вялікую гістарыяграфію. А вось другі толькі апошнім часам з’явіўся ў полі зроку вучоных, і вялікая роля ў гэтым належыць акурат аўтару кнігі.

Надпіс палачаніна ў саборы Святога Марціна ў Луцы быў адкрыты і апублікаваны яшчэ пяцьдзясят гадоў таму. Але італьянская публікацыя была практычна невядомая ў СССР ды і ў постсавецкіх краінах таксама. Дэталёвае вывучэнне помніка пачалося толькі апошнім часам. Аўтар манаграфіі адзначае, што імя Віскоша ўнікальнае і не знаходзіць аналогій у славянскай анамастыцы. Ён звяртае ўвагу таксама на такія асаблівасці надпісу, як замена ч на ц – полоц(янинъ). Чытаць далей →

У 2011 г. выйшла манаграфія расійскага гісторыка Аляксея Лобіна пра Аршанскую бітву 1514 г. [1] У ёй аўтар прапанаваў новае бачанне гэтай падзеі, перагледзеўшы некаторыя старыя палажэнні, галоўным чынам датычныя колькасці войскаў з абодвух бакоў, велічыні маскоўскіх страт і міжнароднага значэння бітвы. Кніга выклікала інтарэс не толькі сваёй навізной, але і тым, што яна стала самай поўнай працай па тэме. Хоць бітва займала цэнтральнае месца ў манаграфіі, там разглядаліся і іншыя падзеі вайны 1512–1522 г. Усё гэта рабіла кнігу Лобіна абавязковай для кожнага, хто звяртаўся да адпаведнай тэматыкі. Але разам з вартасцямі манаграфія мела і сур’ёзныя недахопы, перш за ўсё тэндэнцыйнасць, якая праявілася галоўным чынам у імкненні аўтара мінімізаваць маштаб і значэнне бітвы пад Оршай. Акрамя таго, ён дапусціў шэраг памылак, некаторыя з якіх паўплывалі на высновы. У 2012 г. выйшла мая крытычная рэцэнзія, напісаная ў выніку першага знаёмства з манаграфіяй [2]. Працуючы далей з тэмай Аршанскай бітвы, я знаходзіў у працы Лобіна ўсё больш і больш памылак, якія адзначаў у сваіх наступных публікацыях.

Чытаць далей →

У чэрвені 2018 г. у сацсетках пранеслася нізка віншаванняў журналісту і гісторыку Сяргею Абламейку з нагоды абароны ім у Беластоцкім універсітэце доктарскай дысертацыі на тэму “Палітыка савецкіх уладаў у адносінах да Старога гораду ў Менску ў 1920–1956 гадах”. Паколькі я ўжо тады цікавіўся тэматыкай гісторыі захавання культурнай спадчыны ў Беларусі, то праз пэўны час быў вельмі ўзрушаны, даведаўшыся пра падрыхтоўку кніжнай адаптацыі гэтай працы пад назвай “Невядомы Менск. Гісторыя зьнікненьня” ў серыі “Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе”. Тым больш што атрымаўся цэлы двухтомнік! Першая кніга, прысвечаная даваеннаму перыяду асэнсавання і першым спробам захавання Старога горада, выйшла ў 2021 г. Другая – нягледзячы на тую ж дату ў выхадных звестках – фактычна на год пазней, і тычыцца яна ваеннага і пасляваеннага перыядаў. У лістападзе 2022 г. першая кніга стала лаўрэатам прэстыжнай літаратурнай прэміі Гедройця, чым яшчэ больш падагрэла да сябе ўвагу ўжо не толькі спецыялістаў-гісторыкаў, але і тых, хто ўвогуле цікавіцца беларускай культурай.
Чытаць далей →

У 2004 г. да кіраўніцтва Інстытутам гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі прыйшла новая на той час каманда, якая амаль цалкам складалася з выкладчыкаў кафедры айчыннай і сусветнай гісторыі (былой кафедры гісторыі КПСС) Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта (БДПУ). Загадчык кафедры прафесар Аляксандр Каваленя (з 2014 г. член-карэспандэнт, з 2021 г. акадэмік НАНБ) стаў дырэктарам інстытута, а іншыя яе супрацоўнікі атрымалі пасады намесніка дырэктара па навуцы, вучонага сакратара і кіраўнікоў некаторых падраздзяленняў. Паколькі менавіта гэтая брыгада топ-менеджараў інстытута кіравала падрыхтоўкай і прасоўваннем у друк рэцэнзаванага выдання, варта адзначыць, скажам так, спецыфічнасць некаторых яе навуковых установак. Так, хутка асвоіўшыся ў новым статусе і ў новых кабінетах, нядаўнія выкладчыкі БДПУ самым рашучым чынам запатэнтавалі для сябе эксклюзіўнае месца ў беларускай гістарычнай навуцы… ды і на планеце Зямля наогул. Адзін з найбольш актыўных членаў каманды, Мікалай Смяховіч, якому (як можна зразумець) адводзіцца роля кшталту яе “ідэолага” і “метадолага”, з прываблівай непасрэднасцю абвясціў: “Стан гістарычнай навукі вызначаецца найперш наасфернай яе часткай, якую прадстаўляе Інстытут гісторыі” (!) [1]. Чытаць далей →