БЕЛАРУСКІ ГІСТАРЫЧНЫ АГЛЯД

У Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі (НГАБ) захоўваецца грамата, якая ўяўляе сабой пацвярджальны ліст ад 20 чэрвеня 1391 г. гаспадара Падольскай зямлі Фёдара Карыятавіча прывілеяў Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў вернаму слугу Грыньку на горад Сакалец і Збынаў паток з сёламі[1] (з правам «садзіць» людзей на р. Русаве ў трох месцах), а таксама дароўнага цешчы Грынькі, княгіні Андрыянавай Вейніцкай[2], на шэраг сёл «у деднину и в вотнину». Гэтая грамата да апошняга часу не была вядомая даследчыкам. У той жа час яна з’яўляецца адной з найбольш рэпрэзентатыўных крыніц па гісторыі Падолля XIV ст., матэрыял якой дазваляе зрабіць шэраг важных высноў і назіранняў.

У першую чаргу, звесткі граматы даюць магчымасць удакладніць час пачатку ўкняжання ў Падоллі Фёдара Карыятавіча. Дагэтуль лічылася, што Фёдар стаў княжыць у Падоллі ў перыяд з 19 верасня 1388 г. да 1 ліпеня 1392 г.[3] З нашай граматы вынікае, што Фёдар Карыятавіч быў гаспадаром Падольскай зямлі ўжо 20 чэрвеня 1391 г.

Грамата каштоўная тым, што фіксуе наяўнасць у Падольскай зямлі ў канцы XIV ст. буйнога вотчыннага някняжацкага землеўладання. У той час, як баярства зямель, якія непасрэдна належалі Ягайлу і Скіргайлу, мела яшчэ нязначныя па сваіх памерах уладанні, вызвалялася толькі ад паншчыны (прывілеем 1387 г.) і абавязвалася выконваць гарадавую і дарожную павіннасці, падольскі «землянин» Грынька за сваю верную службу атрымліваў вялізную Сакалецкую воласць (межы якой даходзілі да р. Канелы — на захад ад Звянігарада) з усімі яе даходамі (вінамі, перасудамі, мытамі, данінай), з вызваленнем ад павіннасцяў рамантаваць «ветошные» гарады, даваць падводы і вазіць павозы (за выключэннем людзей Гніларудчан, якія павінны былі дапамагаць даваць падводы і вазіць павозы).

Пералікі даходаў, якія перадаваліся Грыньку, павіннасцяў, ад якіх ён вызваляўся і якія замацоўваліся за ім (хадзіць на вайну і на пагоню, удзельнічаць у будаўніцтве гарадоў у Падоллі і непрыяцельскай зямлі, даваць даніну на татар[4], «поднимать» паслоў) могуць служыць матэрыялам для вывучэння плацяжоў і павіннасцяў наогул усёй Падольскай зямлі XIV ст.

Уяўляе цікавасць сведчанне граматы 1391 г. аб наяўнасці пры Фёдары (Фёдары і Канстанціне) кола набліжаных асоб — рады, яе кампетэнцыі і асаблівасцях працэдуры перадачы ўладанняў («передо всею… радою и с нашею (г. зн. гаспадарскай — А. Г.) волею»), а таксама звесткі пра службовых асоб — ваявод і дзецкіх.

Вялікае значэнне мае грамата і ў вывучэнні гістарычнай геаграфіі, генеалогіі і гісторыі землеўладання Падолля. У ёй змешчаны межы Сакалецкай воласці і даецца пералік памежных населеных пунктаў (якія, быць можа, уваходзілі ў склад Сакалецкай воласці), а таксама тых, якія былі нададзены Грыньку да Сакальца і належалі цешчы Грынькі — княгіні Андрыянавай Вейніцкай. Магчыма, некаторыя з іх згаданы ўпершыню. На жаль, адсутнасць у каталогах беларускіх бібліятэк тома па Вінніцкай вобласці з серыі «Гісторыя гарадоў і сёлаў Украінскай ССР» не дазваляе пацвердзіць гэта. У грамаце 1391 г. пералічаны сведкі, якія прысутнічалі пры акце пацвярджэння (ці выдачы граматы). Мянушкі некаторых з іх — Бакоцкі («Бакотьский»), Скяпецкі («Скепецьский»), Шумоскі («Шюмозкий») (як і мянушка цешчы Грынькі — Вейніцкая) — сведчаць аб іх непасрэдных ці былых уладаннях.

Але найбольш змястоўны матэрыял пра самога Грыньку. Супастаўляючы яго са звесткамі іншых крыніц, можна аднавіць асобныя старонкі яго біяграфіі. 7 лістапада (ці 7 лютага — па іншым спісе) 1374 г. пры князі Юрыі Карыятавічы (загінуў у 1374—1375 г.[5]) і яго браце Аляксандры (загінуў, верагодна, у пачатку 1382 г.[6]) Грынька — чырвонаградскі ваявода[7]. 17 сакавіка 1375 г. пры Аляксандры і Барысе Карыятавічах ён займае пасаду падольскага старасты[8]. Пасля смерці Барыса (1386—1388 г.[9]) Грынька, згодна з граматай 1391 г., знаходзіўся на службе ў Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў, якія надалі яму Сакалец, а да Сакальца — Збынаў паток з сёламі Глінянцам, Варанавіцай, Прылукам і Іллінцамі, ператварыўшы Грыньку ў магутнага землеўладальніка. Граматай 1391 г. Фёдар як гаспадар Падольскай зямлі пацвердзіў наданне, а таксама дарунак цешчы Грынькі, княгіні Андрыянавай Вейніцкай, на сёлы Мікулінцы, Летыню, Ванячын, Дзешкаўцы, Стражэўку. Усё гэта гаворыць аб нейкіх вялікіх яго заслугах перад Карыятаві чамі і аб прызнанні гэтых заслуг братамі. У дадзенай сувязі падаецца дзіўным, што будучы ў 1375 г. падольскім старостам, г. зн. другой асобай пасля братоў-суправіцеляў, да 1391 г. Грынька не займаў ніводнай пасады. Наўрад ці апошняе было вынікам нейкай няміласці да яго з боку Канстанціна і Фёдара (ці толькі аднаго Фёдара). Пацвярджэнне Грынькавай выслугі сведчыць аб адваротным. Відавочна, Грынька добраахвотна зняў з сабе пасаду, і не выключана, па прычыне старасці (верагодна таксама і тое, што ў дадзенай грамаце, наогул, не абазначаюцца пасады службовых асоб. Цяжка дапусціць, што з 12 сведкаў, якія пералічаны ў дакуменце, ніхто не займаў ніякіх пасад).

Пасля заняцця Падолля Вітаўтам у 1393 г. і ўцёкаў Фёдара Карыятавіча ў Закарпацце Грынька, відавочна, заставаўся на Падоллі. Ва ўсякім выпадку, у 1401 г. ён выступіў як адзін са сведкаў у даравальнай грамаце Свідрыгайлы дамініканскаму кляштару Св. Мікалая ў Камянцы на с. Зубраўцы[10]. Апошнія звесткі пра Грыньку адносяцца да 19 кастрычніка 1404 г., калі ён быў засведчаны як адзiн з суддзяў у «выраку» па цяжбе паміж каралём польскiм Уладыславам-Ягайлам, з аднаго боку, i Ядзвігай Осцiнай Пілецкай i яе дачкой Альжбетай, з iншага, з-за воласці Залессе і «Тычин место» Саноцкай зямлі[11]. Калі прыняць, што ў 1391 г. Грынька быў ужо чалавекам сталага веку, можна меркаваць, што неўзабаве ён памёр.

Цяжка што-небудзь сказаць пра лёс уладанняў Грынькі пры Вітаўце. Па сведчанні беларуска-літоўскіх летапісаў, захапіўшы Сакалец, Вітаўт пасадзіў там свайго старасту, а каля 1395 г. — паводле Мацея Стрыйкоўскага — перадаў яго Дзмітрыю-Карыбуту Альгердавічу[12]. Калі меркаваць па гэтых дадзеных, Сакалец быў канфіскаваны ў Грынькі. Наўрад ці ён быў вернуты Свідрыгайлам, князем падольскім у 1400—1402 гг. (што тым не менш не перашкаджала Грыньку ў 1401 і 1404 гг. называцца «de Sokolecz» ці «Сакалецкім»[13]). Магчыма, разам з Сакальцом Грынька страціў і некаторыя сёлы, якія былі запісаны яму цешчай Андрыянавай Вейніцкай. Ёсць звесткі, што адным з іх — Мікулінцамі — ужо пры Вітаўце распараджаўся нейкі Багдан Мікулінскі[14] (калі, канешне, ён не быў сынам Грынькі). Вядома таксама, што пры вялікім князю Казіміры ў 40—50-х г. XV ст. былі раздадзены Іллінцы[15], Дашаў (Дашаўцы)[16], Летыня (Летын)[17].

Дадзеных пра дзяцей Грынькі не захавалася. Можна меркаваць, што адным з яго сыноў быў згаданы вышэй Багдан Мікулінскі, хоць пацвердзіць гэта не ўдаецца.

Вось тое, што вядома пра Грыньку, і тое, што можна сказаць пра грамату 1391 г. як гістарычную крыніцу на падставе пакуль толькі даволі павярхоўных назіранняў. Рэальная ацэнка граматы як крыніцы адбудзецца тады, калі яе матэрыял будзе выкарыстаны пры глыбокім комплексным даследаванні Падольскай зямлі XIV—XV ст. У любым выпадку, галоўная значнасць граматы заключаецца ў тым, што яна папаўняе калекцыю арыгінальных дакументаў па гісторыі Украіны гэтага часу. Нарэшце, нельга не згадаць, што яна з’яўляецца самым старажытным дакументам Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі.

Прынцыпы перадачы тэксту, навуковы і навукова-да ведачны апарат дакумента. У загалоўку пасля назвы разнавіднасцяў дакумента прыводзіцца яго саманазва (у дужках і двукоссі). Пры абазначэнні разнавіднасці дакументаў, якія пацвярджаліся, выкарыстоўваецца тэрміналогія граматы («прывілеі»). Пры перадачы тэксту захоўваюцца «от», «яць», «юс малы», «е ётаванае», «амега», астатнія літары замяняюцца на фанетычна адпаведныя літары сучаснага алфавіта. Кропкі над літарамі не ўзнаўляюцца. Вялікая літара «В», якая стаіць у пачатку тэксту, вылучана тлустым шрыфтам. Тэматычна і граматычна закончаныя раздзелы вылучаюцца абзацам. Знакі прыпынку расстаўляюцца ў адпаведнасці з правіламі пунктуацыі сучаснай мовы. Вынасныя надрадковыя літары ўстаўляюцца ў радок і перадаюцца курсівам. Прапушчаныя літары ў скарочаных пад цітлай словах аднаўляюцца з улікам правапісу стараўкраінскай мовы і заключаюцца ў круглыя дужкі. Літарнае абазначэнне лічбаў перадаецца арабскімі лічбамі. Канец радка рукапісу абазначаецца прамой рысай. Пры ідэнтыфікацыі і лакалізацыі названых у грамаце населеных пунктаў выкарыстоўваліся матэрыялы даследаванняў Нікандра Малчаноўскага[18] і Мацея Любаўскага[19], а таксама навукова-гістарычная карта Падольскай зямлі Н. Малчаноўскага[20], карта Падолля Пампея Бацюшкава[21] і адміністрацыйная карта сучаснай Украіны[22]. Прынятыя скарачэнні: вол. — воласць, гор. — горад, нап. — напісана, поч. — почырк, ркп. — рукапіс, с. — сяло, сс. — сёлы, чрнл. — чарнiла, ц. — царква, ц-р — цэнтр, у. — уезд.

[1] Праўда, на першы погляд, удзел Канстанціна і Фёдара ў наданні Грыньку Сакальца можа быць пастаўлены пад сумненне. Паводле прамых дадзеных граматы Сакалец, сапраўды, быў дараваны Грыньку Канстанцінам і Фёдарам («…и дали ѥсмы ѥму с нашимъ братом со кнѧзем с Костѧнтиномъ за ѥго вѣрную службу городъ Соколець… »). Але так сказана толькі ў адным месцы. У іншым — двойчы сцвярджаецца, што прывілей на Сакалец быў выдадзены «старшею братьею» («А то свѣдчимы симъ листом, што жь панъ Гринько привильѧ имѣлъ ѿ нашеи старшеѣ братьи на тотъ город на Соколець и на татъ села, што оу семъ листѣ напсано стоить, ажь пакъ по грѣху городъ ѥму с тыми привильи сгорѣлъ, а мы пак ѥму того потвердили и покрѣпили симъ нашим привильѥмъ и дали ѥсмы ѥму на то своѧ такаѧ жь привильѧ, как и ѿ нашеи старшеи братьи имѣлъ»). Аднак відавочна, пад «старшею братьею» Фёдар у сваёй грамаце разумее толькі аднаго Канстанціна, падобна да таго, як сябе ён называе — «мы». У пэўнай ступені здзіўляе адсутнасць у апошнім працытава ным фрагменце вызначэння, што прывілей быў выдадзены і ад Фёдара. Можна дапусціць, што Фёдар як малодшы брат быў па сваім становішчы ніжэй за Канстанціна. У гэтай сувязі характэрна, што ў грамаце папярэднікаў Канстанціна і Фёдара, братоў-суправіцеляў Юрыя і Аляксандра, за 1374 г. з тытулам князя і гаспадара Падольскай зямлі выступае толькі адзін старэйшы Юрый (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле до 1434 года. (Преимуществен но по летописям). Киев, [1885]. C. 208). У той жа час, згодна з граматай Сакалец быў нададзены Грыньку так, «как братья наша (Канстанцін — А. Г.) и мы (Фёдар Карыятавіч — А. Г.) имѣли». Значыць, валодалі браты Сакальцом на аднолькавых правах. Хутчэй за ўсё, тут мы маем справу з нядбайнасцю пісара, які, складаючы дакумент, у лік суб’ектаў даравання памылкова не дапісаў Фёдара. Апошняе пацвярджаец ца і тым, што ў адпаведнасці з граматай, Збынаў паток з сёламі прыдалі Грыньку да Сакальца сумесна Канстанцін і Фёдар.
[2] У грамаце не сказана, што Андрыянавая Вейніцкая аформіла свой дарунак пісьмова, адзначаецца толькі, што яна «оуздала» Грыньку і сваім дзецям сёлы «перед нами и передо всею нашею радою и с нашею волею». Але аб наяўнасці дароўнага можна меркаваць.
[3] Tęgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. Poznań-Wrocław, 1999. S. 179.
[4] Што гаворка ў грамаце 1391 г. ідзе менавіта пра даніну на татар, якая вядома па дакументах 1375, 1392 і 1401 гг. (Грамоти XIV ст. / Упорядкування, вступна стаття, коментарi i словники-покажчики М. М. Пещак. Київ, 1974. C. 50; Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С.226, 267) — гэта толькі наша меркаванне. Рэч у тым, што ў тэксце яна вызначаецца як даніна «на мь», прычым ва ўсіх трох выпадках «на мь» напісана на падчышчаным. Данінай на князя даніна «на мь» быць не можа, паколькі вышэй сказана, што Сакалец быў нададзены Грыньку з данінай. Не зразумела, аднак, кім, калі і па якой прычыне азначэнне «дань в татары» было сцёрта, а «на мь» запісана. Па палеаграфічных асаблівасцях графіка «на мь» блізкая да графікі астатняга тэксту граматы (гл. легенду дакумента).
[5] Тęgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. S. 168—169.
[6] Тамсама. S. 175.
[7] Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… C. 209.
[8] Грамоти XIV ст. C. 50.
[9] Тęgowski J. Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. S. 179.
[10] Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… C. 267.
[11] Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею. Т. 1: 1361—1598. СПб., 1863. С. 5.
[12] Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… C. 135, 248.
[13] Тамсама C. 314; АЮЗР. С. 5.
[14] Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… C. 321.
[15] Литовская Метрика. Отд. 1. Ч. 1: Книги записей. Т. 1 // Русская историческая библиотека, издаваемая Императорскою Археографи ческою комиссиею. Т. 27. СПб, 1910. Стб. 90.
[16] Тамсама.
[17] Тамсама. Стб. 111.
[18] Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле…
[19] Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско-русского государства ко времени издания первого Литовского статута. Москва, 1892. С. 263—264.
[20] Молчановский Н. Карта Подольской земли // Яго ж. Очерк известий о Подольской земле…
[21] Батюшков П. Н. Карта Подолии // Яго ж. Подолия: Историческое описание. СПб., 1891.
[22] Украïна. Оглядова мапа (1:1000000). Киïв, 1994.

1391 г. чэрвеня 20. Смотрыч. — Пацвярджальны ліст («прывілей») гаспадара Падольскай зямлі Фёдара Карыятавіча прывілеяў Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў вернаму слузе Грыньку на гор. Сакалец (з межамі ўладанняў) і Збынаў паток з сс. Глінянцам, Варанавіцай, Прылукам, Іллінцамі (з правам «садзіць» людзей на р. Русаве ў трох месцах) і дароўнага цешчы Грынькі княгіні Андрыянавай Вейніцкай (Веініцкай) на сс. Мікулінцы, Летыню, Ванячын, Дзешкаўцы, Стражэўку «у деднину и в вотнину»

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 147 («Мінская злучаная палата крымінальнага і грамадзянскага суда Міністэрства юстыцыі, г. Мінск, Мінская губ.»). Воп. 2. Спр. 178 («Дакументы кн. Радзівілаў па справе аб размежаванні маёнтка Лаўрышава Навагрудскага у. Пергамінныя граматы 1391, 1400 гг. і інш. інвентары» (sic)). Арк. 581. Арыгінал, пергамін (жоўтага колеру), 37, 4×24, 5. (Пергамін быў складзены і мае 2 гарызантальныя і 4 вертыкальныя лініі згіну (без уліку згіну ніжняга краю граматы). Ніжні край граматы сагнуты і прымацаваны тоўстым шаўковым шнурам, выплеценым з чырвоных і зялёных нітак. Пячатка адсутнічае). Паўустаў. («В» мае ламаныя петлі з вузкімі і зменшанымі ўпадзінамі паміж імі. «Е» узнаўляецца ў выглядзе паўкружжа з язычком управа. «З» нагадвае лацінскую «z». «И» пішацца з касой перакладзінай пасярэдзіне, сустракаецца і прамая. «Н» перадаецца з касой перакладзінай, якая ідзе ад самага верху левай мачты, але не даходзіць да самага нізу правай мачты. «ω» мае высокую сярэдзіну. Сустракаецца невыразнае аднабаковае «ч». «Т», «ъ» і «ѣ» маюць падоўжаныя загіны, якія даходзяць да сярэдзіны літары ці наогул не даходзяць да яе. У літарах «ю» і «h» перакладзіна праходзіць пасярэдзіне. Цітла пішацца ў выглядзе прамой гарызантальнай лініі без загнутых краёў або такой жа лініі з трыма перпендыкулярнымі рыскамі ці кропкамі. У літары «ы» «ь» з «ётай» злучаны рыскай, якая праходзіць пасярэдзіне. У словах «на мь» літары «а», «м», «ь» напісаны ва ўсіх трох выпадках аднолькава, «н» мае тры розныя варыянты: а) калі перакладзіна ідзе ад самага верху левай мачты і заканчваецца вышэй сярэдзіны правай мачты; б) калі перакладзіна ідзе ад самага верху левай мачты і заканчваецца за сярэдзіну правай мачты; в) калі перакладзіна ідзе ад сярэдзіны левай мачты і заканчваецца самым нізам правай мачты. Асаблівасцю графікі рукапісу з’яўляецца наяўнасць у літарах «п», «т», «ъ», «ы» (на «ь»), «ѣ» (на каромысле) і інш. навесікаў з левага боку, а таксама заходзячых пераважна ўправа ніжніх гарызантальных ліній у літарах «б», «в», «д», «ц», «ъ», «ь» і інш.).

Паметкi:

На адвароце —

1) Зверху, пасярэдзіне: Na Sokoliecz kupno wiecznie (XVIII ст.).

2) Ніжэй інш. поч.: Danina kniaziow Fiodora y Konstantego Korya(a нап. пa bu інш. поч. інш. чрнл.)towiczow dziedzicow y hospodarow Podolskiey źiemie horodca Socola Hrynkowi za iego werne sіuzby datt przed narodzeniem Jana Swęt(ego) Krzciciela roku 1391 (XVIII ст.).

3) Ніжэй за апошні радок папярэдняга запісу: 16 (XVIII ст.).

4) Унізе, ніжэй за папярэдні запіс выцвілымі чрнл. інш. поч. (запіс неразборлівы).

5) Унізе, ніжэй за папярэдні запіс выцвілымі чрнл. інш. поч. (запіс неразборлівы).

6) Злева перпендыкулярна інш. поч.: Horodziec Sokole (XVIII ст.).

7) Справа перпендыкулярна: Ф. 147, оп. 2, д. 178 (л. 581) (XX ст.) (нап. па аналагічным запісе, які зроблены простым алоўкам).

Во имb О(т)цb и С(ы)на и С(вѧ)т(а)го^a Д(у)ха. Аминь.

Мы, кнѧз Федоръ Корьѧтович¹, Б(о)жьею м(и)л(о)стью дѣдичь и господарь Подольскои земли, чинимы свѣдочно | симъ листомъ всѧкому доброму, кто жь на сесь листъ посмотри т или оуслышит его чтучы.

Ажъ оузрѣвши и познавши наша старѣ|ишаѧ братьѧ, кнѧз Костѧнтинъ², и мы, кнѧзь Федоръ, пана Гринькову вѣрною службу, нашего вѣрног(о) слугы, ажъ вѣрно послужилъ и^b нашои | братьи, и намъ и дали ѥсмы ѥму с нашимъ братом со кнѧзем с Костѧнтиномъ за ѥго вѣрную службу городъ Соколець³ оу дѣднину и въ вотни|ну и дѣтем ѥго, и ѥго послѣдкомъ и съ селы, и съ данью, и съ винами, и съ суды, и съ пересуды, и съ мыты, и со всѣмъ, и с тымъ правомъ, как | братья наша и мы имѣли. А то свѣдчимы симъ листом, што жь панъ Гринько привильѧ имѣлъ ѿ нашеи старшеѣ братьи на тотъ город | на Соколець и на татъ^c села, што оу семъ листѣ напсано стоить, ажь пакъ по грѣху городъ ѥму с тыми привильи сгорѣлъ, а мы пак | ѥму того потвердили и покрѣпили симъ нашим привильѥмъ и дали ѥсмы ѥму на то своѧ такаѧ жь привильѧ, как и ѿ нашеи старшеи^d | братьи имѣлъ. А дали ѥсмы ѥму границю к тому городу к Сокольцю: ѿ Чжюнькова⁴ доловъ Росью по оустьѥ Малоѣ Торчьцѣ, а ѿ | Плискова⁵ доловъ Роскою ажь до оустьѧ, а ѿ верха Кропивноѣ ажь до оустьѧ, а ѿ оустьѧ Кропивноѣ доловъ Богомъ ажь до оусть | Cобу, а ѿ Дашевцовъ⁶ доловъ Собомъ ажь до оустьѧ Собу, а ѿ Звинигоро да⁷ дали ѥсмы ѥму границю ажь по Конелыи. И со всѣми | и с тыми потокы, што в ты^e рѣкы текуть, и со всѣми и с тыми селы, што по тымъ рѣкам сѣдѧть и по тыхъ потокохъ, и съ лѣсы, | и с поли, и съ дубровами, и со всѣми с тыми вжиткы, што к тому прислушаеть.

А к тои к Соколецьскои волости придала ѥму наша старь|шаѧ братьѧ и мы Збыновъ потокъ весь ѿ верха ажь до оустьѧ а село Глинѧнець⁸, а Вороновицю⁹, а Прилукъ¹⁰, а Ильиньцѣ¹¹, а на рѣцѣ | на Русавѣ дали ѥсмы ѥму в трехъ мѣстѣхъ люди садит. А также теща ѥго кнѧгини Андриѧнова ѧ Вѣиницьска ѧ оуздала пану | Гринькови и своимъ дѣтем своѧ села перед нами и передо всею нашею радою и с нашею волею на имѧ^f: село Микулиньцѣ¹², Лѣтыню¹³, Во|нѧчинъ¹⁴, Дешковцѣ¹⁵, Стрѣжевку¹⁶, и со всѣмъ с тымъ, што к тому прислушаѥть — то также ѥму вѣчно ѥсть и ѥго послѣдко м. А то все | дали ѥсмы пану Гринькови и ѥго дѣтем и с тым жь правомъ, как и Соколецьскую волость.

А такожь и то дали ѥсмы пану Гринькови, | коли поидеть ѿ него за иного ѥго ч(о)л(о)в(е)къ, тогды имѣѥть панъ Гринько взѧти на своѥмъ ч(о)л(о)вѣцѣ земльскоѥ право 4 гривны, а па|на Гриньковы м людем не надобѣ поити ни на ωдну на нашю роботу: ани городовъ нашихъ ветошныхъ не потверживати, ани подвод | давати, ани повоза возити, одно ѥго люде Гнилорудчане¹⁷ имѣють помочи повоза возити и подводы давати, коли сѧ пригодит, | а также то коли будем новыи город рубити оу своеи земли или в неприѧтѣл скои, тогды панъ Гринько имѣеть нам помочи и съ сво|ими людми того города рубити. Иже то, што жь коли имуть вси землѧне дань давати ^g-на мь^-g или посла поднимат, то пана | Гринькови люде также имѣють дань дати ^g-на мь^-g и посла поднимати, пакли быхомъ коли тоѣ дани ^g-на мь^-g не дали, а cо|бѣ ю имали, тогды панъ Гринько также имѣеть собѣ взѧти ту дань на своихъ людех, а лише того оу пана Гриньковы не надоб(е) | нам сѧ въступати, ани нашим воѥводам на ѥго люди дѣцког(о) слати, развѣ пана Гринька же суть ѥго люде. А и с того панъ Гринько | и ѥго дѣти, и ѥго послѣдци имѣють нам и нашим дѣтем, и нашим послѣдко м везде вѣрно послужити: и на воину, и на погоню, какъ и вси | землѧне и остати при Подольскои земли подлѣ послѣдковъ нашихъ по нашом животѣ. А пакли бы пану Гринькови не любилосѧ | бы ѥму в нас служит, тогды панъ Гринько можеть тотъ городъ Соколець и то все своѥ выслужѣнье, што ж на семъ листѣ напсан(о) , | ѥсть волно ему в том: можеть продати, заставити и на см(е)ртнои постели ѿдати кому жь хочет с нашею волею, доложив сѧ нас, своег(о) | г(о)с(по)д(а)р ѧ, съ отпущеньемъ, поклонивс ѧ, можеть ити куды хочет.

А тому всему на крѣпость и на свѣдочство, и на потвержѣнье за|вѣсили ѥсмы печать нашег(о) кнѧзства к сему листу.

А свѣдци на то: панъ Немирѧ Бакотьскии¹⁸, Янушко Скѣпецьскии, Михаило | Процевичь¹⁹, Павелъ Ступич²⁰, Печь Шюмозкии, панъ Рогозка²¹, панъ Бедришко²², Ходко Вѣрозубъ, панъ Вышко Толъстыи, Ходько | Чемеревич²³, панъ Прокопъ²⁴, Пашко Васнович.

А писалъ листъ кнѧжии писарь Аньдрѣи Морхына, по Б(о)жьѥмъ нароженьи 1000 лѣт | и 300 лѣтъ девѧносто первого лѣта, оу городѣ оу Смотричи, м(е)с(е)цѧ июнѧ въ 20 д(е)нь, в первыи вт(о)рн(и)къ передъ Р(о)жствомъ С(вя)то|го Ивана Кр(е)ст(ите)л ѧ Б(о)жьего.

Палеаграфічныя заўвагі: ^a о нап. невыразна, можна прачытаць як а; ^b нап. над радком; ^c так у ркп., трэба чытаць тые; ^d и нап. над радком; ^e так у ркп., трэба чытаць тые; ^f ѧ з-за загіну ркп. не чытаецца; устаўлена па сэнсу; ^g—g нап. на падчышчаным больш буйным поч.

[1] Фёдар Карыятавіч — як вынікае з граматы Канстанціна і Фёдара Карыятавічаў слугу Няміру на гор. Бакоту, ужо 19 верасня 1388 г. — суправіцель Канстанціна ў Падольскай зямлі. Гэта, у прыватнасці, абвяргае дадзеныя беларуска-літоўскіх летапісаў, паводле якіх Фёдар прыбыў на Падолле толькі пасля смерці сваіх братоў Юрыя, Аляксандра і Канстанціна. Гаспадар Падольскай зямлі ўжо 20 чэрвеня 1391 г. Магчыма, яго суправіцелем з’яўляўся малодшы брат Васіль. Быў пазбаўлены Падолля Вітаўтам у 1393 г. і ўцёк у Закарпацце, дзе валодаў Мукачавам. Беспаспяхова спрабаваў авалодаць Падольскай зямлёй у 1402 г. Памёр пасля 9 чэрвеня 1409 г. і да 9 лістапада 1416 г. Меў дачок Анушку (Ганну?) і Марыю.
[2] Канстанцін Карыятавіч — князяваў у Падольскай зямлі сумесна з братам Барысам, верагодна, ужо з пачатку 1382 г. 17 красавіка 1385 г. выдаў прывілей кракаўскім мяшчанам на вольны гандаль з Падольскай зямлёй. Пасля 4 сакавіка 1386 г. і да 19 верасня 1388 г. — гаспадар Падольскай зямлі. Памёр паміж 19 верасня 1388 г. і 20 чэрвеня 1391 г. Пакінуў сыноў Грыцку, Глеба, Васіля (да гэтага і папярэдняга каментарыя гл.: Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 196—202, 220—227; Wolff J. Kniaziowe Litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895. S. 177—178; Puzyna J. Korjat i Korjatowicze // Ateneum Wileński. 1930. R. 7. Z. 3—4. S. 441—446; Krakowski S. Korjatowicze i sprawa podolska w XIV w. w oswietlieniu ѥistoriografii polskiej // Ateneuѿ Wileсski. 1938. R. 13. Z. 1. S. 250—274; Tęgowski J. Pierwsze pokolenia Giedymiczów. S. 177—187).
[3] Соколец — цяпер Сакалец (Сокілець) Няміраўскага р-на Вінніцкай вобл.
[4] Чжюньков — цяпер Дзюнькаў (Дзюньків) Паграбішчанскага р-на Вінніцкай вобл.
[5] Плисков — цяпер Пліскаў (Плисків) Паграбішчанскага р-на Вінніцкай вобл.
[6] Дашевцы — цяпер Дашаў (Дашів) Іллініцкага р-на Вініцкай вобл.
[7] Звинигород — цяпер Звянігародка (Звенигородка), ц-р р-на Чаркаскай вобл.
[8] Глинянец — не ідэнтыфікаваны. Магчыма — Глінск (Глинськ) Калінаўскага р-на Вінніцкай вобл.
[9] Вороновица — цяпер Варанавіца (Вороновиця) Вінніцкага р-на Вінніцкай вобл.
[10] Прилук — паводле Н. Малчаноўскага — Прылук у Ліпавецкім у. (на р. Дзясне, прытоку Паўднёвага Буга) (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 72).
[11] Ильинцы — цяпер Iллінцы (Iллінці), ц-р р-на Вінніцкай вобл.
[12] Микулинцы — цяпер Мікулінцы (Микулинці) Ліцінскага р-на Вінніцкай вобл.
[13] Летыня — цяпер Ліцін (Літин), ц-р р-на Вінніцкай вобл.
[14] Вонячин — паводле М. К. Любаўскага — с. Сасонскай вол. на р. Згары (Любавский М. К. Областное деление и местное управление Литовско—русского государства…. С. 263).
[15] Дешковцы — цяпер Дашкаўцы (Дашківці) Ліцінскага р-на Вінніцкай вобл.
[16] Стрежевка — цяпер Стрыжаўка (Стрижавка) Вінніцкага р-на Вінніцкай вобл.
[17] люди Гнилорудчане (верагодна — Гнилые Руды) — не iдэнтыфiкаваны.
[18] Немиря Бакотьский — 19 верасня 1388 г. атрымаў ад Канстанцiна і Фёдара Карыятавічаў гор. Бакоту (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 201; Леонтович Ф. И. Очерки истории Литовско-русского права: Образование территории Литовского государства. СПб., 1894. С. 370). 1 ліпеня 1392 г. выступае ў якасцi сведкі ў даравальнай грамаце Фёдара Карыятавіча слугу Бядрышку на сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 225—226; 314).
[19] Михайло Процевич — 1 ліпеня 1392 г. названы ў якасці сведкі ў даравальнай грамаце Фёдара Карыятавіча слугу Бядрышку на сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 225—226; 314). 19 кастрычніка 1404 г. фігуруе як адзін з суддзяў у «выраку» па цяжбе паміж каралём польскім Уладыславам-Ягайлам, з аднаго боку, і Ядзвігай Осцінай Пілецкай і яе дачкой Альжбетай, з іншага, з-за вол. Залессе і «Тычин место» Саноцкай зямлі (АЮЗР. С. 5).
[20] Павел Ступич — 1 ліпеня 1392 г. сустракаецца ў якасці сведкі ў даравальнай грамаце Фёдара Карыятавіча слугу Бядрышку на сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановс кий Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 225—226; 314).
[21] Рогозка — 17 сакавіка 1375 г. як смотрыцкі ваявода прысутнічаў у якасці сведкі пры пацвярджэнні князем і гаспадаром Падольскай зямлі Аляксандрам Карыятавічам даравальнай граматы Юрыя Карыятавіча ц. Маці Божай у гор. Смотрычы на млын (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 219—221; Грамоти XIV ст. С. 50).
[22] Бедришко — 1 ліпеня 1392 г. Фёдар Карыятавіч надаў Бядрышку сс. Сатэрмінцы (Шутармінцы), Алехаўцы, Клімінцы, Супранкоўцы (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 225—226; 314). У 1414 г. (iндыкт 7, лютага 1) атрымаў ад вялікага князя літоўскага Вітаўта гарантыйную грамату, згодна з якой вялікі князь абавязваўся ў выпадку адняцця ці выкупу селішчаў Свалачыгачы і Верх-Балванца ў Смотрыцкай вол., якія знаходзіліся ў валоданні Бядрышкі, выплаціць яму 60 коп падольскіх паўгрошыкаў (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 319; Грамоти XIV ст. С. 110, 112).
[23] Ходько Чемеревич («Ходко Чемерь») — у 1399 г. верны слуга Ходка Чэмярэвіч атрымаў ад польскага караля Уладыслава-Ягайлы с. Надзеева з прысёлкам Крапіўнікі «на веку веком» (Грамоти XIV ст. С. 142—143). 19 кастрычніка 1404 г. сустракаецца як адзін з суддзяў у «выраку» па цяжбе паміж Уладыславам-Ягайлам, з аднаго боку, і Ядзвігай Осцінай Пілецкай і яе дачкой Альжбетай, з іншага, з-за вол. Залессе і «Тычин место» Саноцкай зямлі (АЮЗР. С. 5).
[24] Прокоп — 17 сакавіка 1375 г. фігуруе як сведка ў пацвярджальнай грамаце князя і гаспадара Падольскай зямлі Аляксандра Карыятавіча даравальнай граматы князя Юрыя Карыятавіча ц. Маці Божай у гор. Смотрычы на млын (Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 219—221; Грамоти XIV ст. С. 50). Лічыць імя Пракоп другім імем Сямёнка Карабчэеўскага, які значыцца ў гэтай грамаце пасля Пракопа, як гэта робіць Н. Малчаноўскі, няма падстаў (Молчановс кий Н. Очерк известий о Подольской земле… С. 159, 222). Хутчэй за ўсё, пад гэтымі імёнамі выступаюць дзве розныя асобы.

Наверх

Tags: Архіваліі, Вялікае Княства Літоўскае