СМИЛОВИЦКИЙ, ЛЕОНИД Л. Евреи в Турове: История местечка Мозырского Полесья. Иерусалим, 2008. 846 c.
Леанід Смілавіцкі, вядомы ў міжнародным маштабе гісторык беларускіх яўрэяў, – аўтар выдатнай манаграфіі па гісторыі яўрэйскай грамады беларускага горада Турава. Мэтай Смілавіцкага было напісанне комплекснага даследавання як для навуковых колаў, так і для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй рускага і еўрапейскага яўрэйства, і ён выканаў свой намер вельмі якасна.
Тураў – адзін з найстарэйшых гарадоў на тэрыторыі Беларусі, цягам сваёй гісторыі ён зазнаваў рускі, украінскі і польскі ўплывы. У даследаванні разглядаюцца сацыяльная структура, эканамічнае, этнічнае, міжнацыянальнае і духоўнае жыццё горада. Акрамя таго, закранаюцца пытанні адукацыі, сямейнага жыцця, аховы здароўя і ўмоў жыцця, а таксама ўплыву рускіх рэвалюцый. Асноўная ўвага аддаецца пытанням эміграцыі, пераследаў, у тым ліку цкаванню сіяністаў, пагромам сінагог і сталінскім рэпрэсіям. Нарэшце аўтар дакументуе трагедыі яўрэйскай грамады Турава пад час нацысцкай акупацыі, а таксама праблемы пасляваеннага аднаўлення горада.
Кніга базуецца на дэталёвым даследаванні архіўных дакументаў і літаратуры па тэме ў шырэйшым кантэксце дадзенай праблематыкі. Аўтар таксама абапіраўся на гістарычныя статыстычныя звесткі, перыядычныя выданні, а таксама метады вуснай гісторыі, выкарыстоўваючы ўспаміны былых жыхароў Турава і іх нашчадкаў.
Працу даследчыка над кнігай і яе публікацыю падтрымалі многія асобы з Ізраіля, Беларусі, Расіі, Нямеччыны, Аўстраліі, Вялікабрытаніі і ЗША. Такая падтрымка дэманструе цікавасць да манаграфіі.
Мова выдання – руская, але ёсць англамоўная назва, змест і ўводзіны, што дае магчымасць зарыентавацца ў структуры і мэтах тым, хто не чытае па-руску.
Кніга складаецца з чатырох раздзелаў, якія падзяляюцца на часткі. Першы раздзел называецца “Наши корни”, у пятнаццаці частках якога апісваюцца многія пытанні, згаданыя вышэй (прырода і людзі, сям’я, жыццё, рэлігія, яўрэйская адукацыя, медыцына, эміграцыя і інш.). Другі раздзел мае назву “Между двумя мировыми войнами”, тут у чатырнаццаці частках разглядаюцца пагромы 1918–1921 г., сіянісцкі рух, калектывізацыя, савецкія школы, мова навучання, пошукі шчасця ў Крыме, разгром яўрэйскай рэлігіі, рэпрэсіі і інш.
Памер і структура кнігі не збалансаваныя: калі пер-шыя два раздзелы маюць прыкладна 200 і 300 старонак тэксту, то апошнія два – вельмі кароткія, толькі па 35 старонак кожны. Несумненна, такая структура – недахоп кнігі. Было б вельмі добра, каб аўтар больш месца аддаў даследаванню пасляваеннага перыяду.
Вялікі дакументальны дадатак змяшчае шмат каштоўных матэрыялаў: спісы жыхароў Турава яўрэйскай нацыянальнасці ў розныя гады, спісы ахвяр пагромаў, спісы членаў аб’яднанняў і арганізацый. Ёсць спіс яўрэйскіх салдат з Турава, якія ўдзельнічалі ў Вялікай Айчыннай вайне, глыбока кранальны спіс на восем старонак у дзве калонкі кожная, дзе згадваюцца тураўскія яўрэі, якія загінулі ў Халакосце, а таксама спіс яўрэяў, што жылі ў Тураве пасля 1945 г. (толькі 68 прозвішчаў).
Манаграфія ўключае слоўнік тэрмінаў і паняццаў, спісы ілюстрацый і скарачэнняў, іменны і геаграфічны паказальнікі, што не толькі палягчае карыстанне кнігай, але і можа быць у цэлым карысным для даследчыкаў, якія займаюцца тэматыкай усходнееўрапейскіх яўрэяў. Вельмі цікавая таксама калекцыя гістарычных фотаздымкаў.
Лёс яўрэйскай грамады Турава ўяўляе сабой цікавую мікрагістарычную карціну, якая мае вялікую макрагістарычную важнасць. Аўтар вельмі ўдала ўводзіць гісторыю Турава ў шырэйшы гістарычны кантэкст і, такім чынам, яго манаграфія выконвае ролю не толькі крыніцы ведаў пра гісторыю яўрэяў беларускага Турава, але і даследавання па гісторыі Усходняй Еўропы.
Прага
Мілада Полішэнска