НИКАНДРОВ, НИЛ. Иван Солоневич: народный монархист. — Москва: Алгоритм, 2007. — 672 с.

SOŁONIEWICZ, IWAN. Rosja w łagrze / przekład z języka rosyjskiego STANISŁAW DĘBICKI, weryfikacja i uzupełnienie tłumaczenia, redakcja AGNIESZKA KNYT. — Warszawa: Ośrodek KARTA, 2007. — 526 s.

Цікавасць да „заходнерускай» праблематыкі сярод сучасных даследчыкаў гісторыі Беларусі XIX-XX ст. абмяжоўваецца ў асноўным агульнай характарыстыкай гэтай плыні[1] ці біяграфіямі асобных дзеячаў (дагэтуль можна прыгадаць толькі біяграфію Міхаіла Каяловіча аўтарства Валерыя Чарапіцы[2]).

Нягледзячы на тое, што першыя гады жыцця і прафесійнай актыўнасці Івана Саланевіча прайшлі на Беларусі, жыццё і творчая спадчына гэтага ідэолага расійскага неаманархізму ў кантэксце „заходнерускай» плыні практычна не даследуецца беларускімі аўтарамі. Ёсць толькі некалькі невялікіх артыкулаў у даведачных, энцыклапедычных выданнях[3], адным зборніку гістарычных эсэ[4], а таксама перавыдадзеная ў Мінску ў 1998 г. адна з галоўных прац Саланевіча „Народная монархия»[5]. На расійскі кніжны рынак імя Саланевіча вярнулася пасля 1991 г. і да сёння ягоныя кнігі застаю цца запатрабаванымі і даволі папулярнымі, асабліва ў манархічных і нацыяналістычных колах. Практычна ўсе яго значныя працы перавыдадзены ў Расіі, знайшлі сваіх даследчыкаў (як сярод прыхільнікаў ідэй, блізкіх Саланевічу[6], так і сярод больш крытычных філосафаў і сацыёлагаў[7]), а спадчына Саланевіча вяртаецца ў навуковы ўжытак.
Чытаць далей →

Фабіян Акінчыц нарадзіўся 20 студзеня 1886 г. у фальварку Акінчыцы (цяпер у межах горада Стоўбцы) Мінскага павета ў заможнай каталіцкай сям’і Яна і Эміліі. У 1906— 1913 г. вывучаў права на юрыдычным факультэце Пецярбургскага універсітэта. У гады вучобы належаў да партыі расійскіх сацыял-рэвалюцыянераў (эсэраў). У1923 г. вярнуўся з СССР і працаваў настаўнікам у Стаўбцоўскім павеце. У 1926 г. уступіў у шэрагі Беларускай сялянска-работніцкай грамады, быў адным з яе кіраўнікоў. У студзені 1927 г. арыштаваны польскімі ўладамі, у выніку судовага працэсу над дзеячамі грамады асуджаны на шэсць гадоў пазбаўлення волі. Пасля датэрміновага вызвалення з турмы з верасня 1930 г. быў членам кіраўніцтва пагаджальнай беларускай арганізацыі „Цэнтрасаюз», з якой выйшаў у сакавіку 1931 г. Пасля няўдалай спробы стварэння паланафільскай арганізацыі „Адраджэнне» выехаў з Вільні да Стоўбцаў, дзе ў 1932 г. заснаваў Беларускае таварыства дабрачыннасці, а ў 1933 г. у якасці яго старшыні стаў членам Беларускага нацыянальнага камітэта ў Вільні[1].
Чытаць далей →

(50 гадоў штогодніку „Odrodzenie

i Reformacja w Polsce» і 80-годдзе

прафесара Януша Тазбіра)

Згаданыя ў назве артыкула юбілеі блізка звязаныя паміж сабой. Іх аб’ядноўвае паняцце Рэфармацыя і прозвішча вядучага ў паваеннай Польшчы даследчыка, які ў вачах многіх атаясняецца з прысвечаным ёй часопісам. Няшмат вучоных ва ўзросце 80 гадоў характарызуюцца такой творчай дынамікай і актыўнасцю ў грамадскім жыцці, як у Януша Тазбіра, гэтаксама і мала перыядычных выданняў, якія вытрымалі выпрабаванне паўвекавым часам і заваявалі рэпутацыю не толькі ў краіне, але і за яе межамі.

Пасля 1945 г. вывучэнне гісторыі рэлігіі і каталіцызму ў Польшчы, незалежна ад узаемадачыненняў паміж дзяржавай і царквою, прынесла вельмі значныя вынікі, што звязана з працягам папярэдніх даследаванняў і новымі пошукамі ў іншых арганізацыйных формах. Шмат месца заняў бы пералік назваў манаграфій, фундаментальных выданняў і часопісаў, нават не рэлігійных. Ліквідацыя тэалагічных факультэтаў ва універсітэтах (пасля 1989 г. большасць з іх была вернута ў вышэйшыя школы) гэтай працы не прыпыніла, бо, акрамя заснаваных яшчэ на пачатку 1920-х г. Люблінскага каталіцкага універсітэта, вышэйшых духоўных семінарый і папскіх тэалагічных факультэтаў, у 1954 г. у Варшаве былі адкрыты Акадэмія каталіцкай тэалогіі (на яе базе створаны сучасны Інстытут кардынала Стэфана Вышыньскага) і прадугледжаная для асоб іншых веравызнанняў Хрысціянская тэалагічная акадэмія, звязаная традыцыяй з даваенным факультэтам евангелісцкай тэалогіі Варшаўскага універсітэта. Больш за тое, пасля палітычнага пералому 1956 г. у навуцы стала назірацца паступовае збліжэнне духоўных і свецкіх даследчыкаў, якое з цягам часу перайшло ў пастаяннае супрацоўніцтва[1].
Чытаць далей →

Туронак Юры. Вацлаў Іваноўскі і адраджэнне Беларусі. Мінск: Медысонт, 2006. — 180 с., [16] с. іл.

Працы па гісторыі Беларусі польскага даследчыка беларускага паходжання Юрыя Туронка набылі вядомасць на радзіме яго бацькоў у канцы 1980-х — пачатку 90-х г. Апрача шэрагу артыкулаў, у 1993 г. у Мінску ў перакладзе на беларускую мову была выдадзена доктарская манаграфія Ю. Туронка „Беларусь пад нямецкай акупацыяй». Вядома, не ўсе пагаджаліся з падыходамі і высновамі даследчыка. Але бясспрэчна, што на фоне тагачаснай айчыннай гістарыяграфіі, якая толькі пачынала выкарасквацца з-пад савецкага ідэалагічнага кантролю, публікацыі д-ра Туронка выгодна вылучаліся і смелым выбарам тэматыкі, і выкарыстаннем масы недаступных для савецкіх гісторыкаў крыніц, i дасканалай методыкай іх аналізу, якая дазваляла аўтару нават пры абмежаванасці дакументальнай базы атрымліваць максімум цікавай інфармацыі. Кідалася ў вочы і яшчэ адна ўласцівасць творчай манеры гісторыка: не ўтойваючы сваіх сімпатый да беларускай ідэі і яе рупліўцаў, даследчык тым не менш не парушаў прынцыпу навуковай аб’ектыўнасці, непрадузята і часам даволі крытычна ацэньваў многія знакавыя падзеі і постаці беларускай гісторыі, разбураючы тым самым шэраг устаялых стэрэатыпаў не толькі падсавецкай, але і альтэрнатыўнай ёй эмігранцкай гістарыяграфіі.
Чытаць далей →

У аўтабіяграфічным аповедзе Яраслаў Панэк (нарадзіўся 23 студзеня 1947 г.) апісаў свой нялёгкі шлях да заняткаў гісторыяй i да працы ў Акадэміі навук ЧССР[1]. Цікавасць да гісторыі абудзіў дзядуля па бацьку патрыятычнымі расповедамі пра мінулае Радзімы i сям’і, a таксама сустрэча i сяброўскія зносіны з вядомым славістам Атонам Беркопцам[2]. Менавіта ён дапамог Яраславу пераадолець сумненні бацькоў-прагматыкаў у дачыненні да мзтазгоднасці i каштоўнасці гуманітарнай адукацыі „для жыцця» i зарыентаваў таленавітага вучня на вывучэнне гісторыі i моваў тагачаснай Югаславіі.

Пад уплывам настаўнікаў у Я. Панка (а яны добра ве­дам яго талент i пераканалі ў гэтым кіраўнічыя органы) з’явілася магчымасць атрымаць сярэднюю адукацыю (1962-1965). У другой палове 1960-х г., у перыяд палітычных зрухаў у краіне, ён здолеў трапіць на курс архівазнаўства і гісторыі, а потым i славістыкі на філасофскім факультэце Карлавага універсітзта (1965-1970). Атрыманая ад адміністрацыі Цэнтральнай Чэхіі стыпендыя абавязала Панка адпрацаваць некалькі гадоў у тым краі пасля заканчэння вучобы. Гэга i стала яго першым месцам працы.
Чытаць далей →

ГРИЦАК, ЯРОСЛАВ. Пророк у своїй вітчизні. Фран­ко та його спільнота (1856-1886). Кив: Критика, 2006. — 631 с.

Вядомы ўкраінскі гісторык, прафесар Яраслаў Грыцак выдаў чарговую кнігу, якая выклікала ва ўкраінскай гістарыяграфіі вялікі рэзананс, бо гэтак пра Івана Франка яшчэ ніхто не пісаў. Да слова сказаць, аўтар умее пісаць так, што ўсе яго кнігі ўспрымаюцца як сенсацыя.

Сваю чарговую працу Яраслаў Грыцак прысвячае бацькам. Адсюль — такая шчырасць, эмацыйнасць, даступнасць. Каб не абцяжарваць чытача, велізарны навуковы апарат (спасылкі з каментарамі, статыстычныя табліцы) вынесены ў канец тэксту. A дзесьці ў думках, мяркую, прафесар Грыцак прысвячае сваю працу i двум сынам, будучай украінскай эліце. Адсюль — такая навуковасць, гульня розуму, умение стварыць інтэлектуальную інтрыгу i выклікаць напружанасць. Франко ў падачы аўтара выступае быццам у ролі форварда, які ca сваей камандай на футбольным полі вядзе змаганне за права ўкраінцаў называцца еўрапейскай нацыяй. Вакол — іншыя гульцы, а вынік далека непрадказальны. У 1886 г. форвард нечакана знікае якраз у той момант, калі вызначаецца пералом у гульні на карысць яго каманды. Біяграфічнае даследаванне прыпыняецца.
Чытаць далей →

ДУБОВІК, ЮРЫ. Дзеля Рэчы Паспалітай Беларусь Вільня: Наша Будучыня, 2006. — 97 с.

Героі кнігі „Дзеля Рэчы Паспалітай Беларусі» жывуць у мястэчку Краснае (сёння — Маладзечанскі раён Мінскай вобласці), у якім у 1920 -1930-я г. жылі беларусы, палякі, яўрэі. Гэты свет заходнебеларускага мястэчка быў знішчаны падзеямі i наступствамі Другой сусветнай вайны. Першыя саветы прынеслі рэпрэсіі супраць польскага насельніцтва i чыноўніцтва. Нацысты вынішчылі яўрэйскую грамаду. Прыход другіх саветаў пацягнуў за сабой знішчэнне недабітай эсэсаўцамі, савецкімі, польскімі партызанамі беларускай інтэлігенцыі. У тым самым Красным — цяпер гэта цэнтр сельсавета — ад былога укладу амаль нічога не засталося.

Юры Дубовік нарадзіўся ў 1924 г. у вёсцы Канчаны; сёння вёску часам уключаюць у склад Краснага, хоць на тапаграфічных картах яны яшчэ вылучаюцца ў асобныя паселішчы. Бацька Пётр Дубовік паходзіў са Сгаробіншчыны. Жаўнер легендарнага войска генерала Булак-Балаховіча ў 1921 г. апынуўся на Маладзечаншчыне, дзе былых балахоўцаў уключылі ў склад рэгулярнай польскай арміі. „… У нас дома, калі мы пераехалі ў Краснае, часта збіраліся вайскоўцы з 3-га батальёна 86-га палку, які тады ўжо кватараваўся ў Красным. У асноўным гэта былі падафіцэры. Час­та бываў адзін афіцэр, паручнік ці капітан, па прозвішчы Іваноўскі ці Іваніцкі, a мо i іначай, але падобна. Звычайна сустрэчы закончваліся бяседай. <…> Яны размаўлялі на бе­ларускай мове i часта ўспаміналі горад Петрыкаў» (9).
Чытаць далей →

Шмат постацяў беларускага нацыянальнага руху пачатку і першай паловы ХХ ст. па розных прычынах доўгі час былі малавядомымі і забытымі. Толькі цягам апошніх двух дзесяцігоддзяў іх імёны паступова вяртаюцца з гістарычнага нябыту. Да іх з упэўненасцю можна залічыць Мікалая Дзямідава, беларускага вайсковага і грамадскапалітычнага дзеяча, педагога. Гэтая асоба ўжо вядомая чытачу дзякуючы шэрагу навуковых і навукова-папулярных публікацый. Значны ўклад у пашырэнне ведаў пра дзейнасць Дзямідава зрабілі працы Алега Латышонка.

Даследаванні гэтага гісторыка дазволілі зірнуць на Мікалая Дзямідава як на вайсковага дзеяча, арганізатара і камандзіра беларускіх вайсковых аддзелаў у перыяд змагання за дзяржаўную незалежнасць Беларусі (1918–1921) [1].

Разам з тым практычна па-за ўвагай даследчыкаў застаецца далейшы лёс гэтага дзеяча. Значна менш нам вядома пра ўдзел Дзямідава ў нацыянальнай працы ў міжваенныя гады, а таксама ў час ІІ сусветнай вайны. Чытаць далей →

Правінцыйная гістарыяграфія пачала актыўна развівацца ў Расіі ў паслярэформавы час. Як паказана ў працы В. Бярдзінскіх, у вялікарускіх губернях цікавасць да рэгіянальнай гісторыі мела несумненную сувязь з ліберальна–дэмакратычнымі ідэямі 1860–х г.[1] Высілкамі мясцовых гісторыкаў стала фармавацца думка пра значэнне не толькі цэнтралізацыі, але і дэцэнтралізацыі. Сэнс такога абласніцтва быў у перакананні: Расія — гэта не толькі Масква і Пецярбург, не толькі палацы і міністэрствы, канцылярыі і штабы; „Мы“ — гэта таксама Расія. А значыць, рускую гісторыю можна было вывучаць не толькі з Пецярбурга, але і з Вяткі, Разані, Ніжняга Ноўгарада. У фокусе ўвагі апыналася развіццё „абласцей“ і самадзейнасць народа.
Чытаць далей →

Kamieniecki, Jan. Szymon Budny: Zapomniana postać polskiej Reformacji. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002 (Historia literatury). 192 s.

Асоба Сымона Буднага — надзвычай цікавая і рознабаковая, шмат у чым нетыповая для свайго часу. Асабліва значны яго даробак як тэолага і філолага, выдатнага біблеіста, чые дасягненні шмат у чым апярэдзілі свой век. Ён пакінуў пасля сябе багатую спадчыну ў выглядзе арыгінальных і перакладных тэкстаў розных жанраў на некалькіх мовах — старабеларускай, польскай, лацінскай.

Да апошняга часу дзейнасць Буднага, як і яго спадчына, усё яшчэ вывучаны недастаткова (7). Новае сінтэтычнае даследаванне маладога польскага тэолага і філолага Яна Камянецкага з Уроцлава прысвечана вывучэнню здабыткаў Буднага ў галіне тэалогіі і філалогіі — асноўных галін яго дзейнасці.
Чытаць далей →

РОБИНСОН, МИХАИЛ А. Судьбы академической элиты: отечественное славяноведение (1917 — начало 1930–х годов). Москва: Индрик, 2004. 432 с.

Кніга М.Рабінсона з’яўляецца даволі нетыповай з таго пункту гледжання, што яна заснавана пераважна на дадзеных карэспандэнцыі паміж навукоўцамі, якая захавалася ў розных архівах.

Манаграфія складаецца з прадмовы, 8 раздзелаў, заключэння і двух дадаткаў.

Першы раздзел („Палітыка, навука, ідэалогія“) уяўляе сабой своесаблівы ўвод да праблематыкі ўсёй кнігі. У ім гаворка ідзе пра настроі расійскіх навукоўцаў у міжчасе паміж лютаўскай і кастрычніцкай рэвалюцыямі, пра іх стаўленне да гвалтоўных дзеянняў савецкай улады ў 1917—1918 г., пра арышты, пра зрухі ў інстытуцыянальным развіцці савецкай славістыкі, ідэалагічна–палітычную цэнзуру ў дачыненні да навуковых прац. Структура гэтага раздзела (а таксама другога) акрамя храналагічнага падыходу ўкладзена ў значнай ступені пры дапамозе своеасасаблівага „кантэнт–аналізу“ корпусу даследаванай аўтарам карэспандэнцыі: з лістоў былі вылучаны тыя фрагменты, якія датычыліся тэмаў „гвалт“, „арышты“, „цэнзура“ і г.д., яны і сталі асновай для напісання канкрэтных падраздзелаў. Чытаць далей →

Solak, Zbigniew. Między Polska a Litwą. Życie i działalność Michała Römera. 1880—1920. Kraków, 2004.  484 s.

Міхал Ромэр (1880—1945) — юрыст, публiцыст, навуковец, грамадскi i палiтычны дзеяч — у пэўным сэнсе быў адным з апошніх грамадзянаў Вялікага Княства Літоўскага. Менавіта ён на пачатку ХХ ст. быццам акумуляваў дух г.зв. „ліцвінскага сепаратызму“ часоў Рэчы Паспалітай і ва ўмовах нацыянальнага Адраджэння народаў былога ВКЛ сфармуляваў асноўныя прынцыпы „краёвай ідэалогіі“. Яе падмуркам стала ідэя яднання розных народаў пад сцягам агульнага змагання за інтарэсы Краю (г.зн. земляў колішняга ВКЛ). Яно павінна было прывесці да фармавання нацыі дзяржаўнага (грамадзянскага) тыпу і адраджэння Вялікага Княства Літоўскага як незалежнай дэмакратычнай дзяржавы.

Аналізаваць жыццё першага „краёўца“ і апошняга грама­дзяніна ВКЛ складана, бо ягонай характэрнай рысай быў дуа­лізм. М.Ромэр належаў да г.зв „літоўскіх палякаў“, паходжанне і гістарычная памяць якіх былі звязаныя з гістарычнай Літвой, а культурная прыналежнасць — з Польшчай. Якраз гэты дуалізм адлюстраваўся ў назве кнігі („Паміж Польшчай і Літвой“).
Чытаць далей →

Напрыканцы 1933 г. на заходнебеларускай сцэне ўзнікла групоўка, якая абвясціла сябе нацыянал–сацыялістычным актывам. Яе заснавальнікам, ідэолагам і правадыром быў Фабіян Акінчыц, які вопыт палітычнай дзейнасці здабываў у пар­тыі расійскіх эсэраў, у БСР Грамадзе, Цэнтрасаюзе і іншых беларускіх арганізацыях[1].

Пад уражаннем перамогі нацыянал–сацыялістычнага руху ў Нямеччыне Акінчыц канчаткова адмовіўся ад ілюзіі дэма­кратычнага ладу і дайшоў да пераканання, што нацыянальныя і сацыяльныя нягоды беларускага народа можа паспяхова вырашыць ажыццяўленне праграмных прынцыпаў нацыянал–сацыялізму, такіх, як умацаванне нацыянальнай супольнасці, класавая салідарнасць, сацыяльны прагрэс, канфесійная свабода і іншыя.
Чытаць далей →