Булгаков, Валер. История белорусского национализма. Вильнюс: Ин­ститут белорусистики, 2006. — 331 с.

Праблема беларускага нацыяналізму i нацыятворчага працэсу — адна з асноўных для беларускай гуманістыкі. У большасці выпадкаў гэтае пытанне разглядаецца ў межах гістарычнай ці сацыялагічнай навукі і да нядаўняга часу не было предметам дастатковай рэфлексіі іншых дысцыплін. У філасофскім вымярэнні працэсам утварэння беларускай нацыі цікавіліся Ігнат Абдзіраловіч, Уладзімір Самойла, Валянцін Акудовіч, Уладзімір Конан i іншыя. Спробы разгляду гэтай праблематыкі ў інтэрдысцыплінарным вымярэнні, як здаецца, патрабуюць прынамсі калектыўнай працы некалькіх аўтараў, спецыялістаў у сваіх галінах, але з агульнымі метадалагічнымі прынцыпамі i згодай наконт тэрміналогіі. Аднак, магчыма, праца аднаго аўтара значна спрашчае та­кое даследаванне, бо не патрабуе пастаянных кампрамісаў i дыскусій i дазваляе зразумела выказацца адной асобе.
Чытаць далей →

МІКУЛІЧ, АЛЯКСЕЙ. Беларусы ў генетычнай прасторы. Антрапалогія этнасу. Менск: Тэхналогія, 2005. — 138 с.

Кніга вядомага антраполага i генетыка, доктара біялагічных навук Аляксея Мікуліча, што нядаўна ўбачыла свет, з’яўляецца фактычна падсумаваннем шматгадовай працы даследніка ў галіне вывучэння асаблівасцяў генафонду i антрапалагічнага аблічча беларускага этнасу. Многія высновы, зробленыя ў кнізе, можна было знайсці i ў ранейшых публікацыях, але некаторыя з ix, што маюць важнае значэнне для этнагенетычнай праблематыкі, агучаныя ўпершыню.
Чытаць далей →

ФЛОРЯ, БОРИС Н. У истоков религиозного раско­ла славянского мира (XIII в.). САнкт- Петербург: Алетейя, 2004. — 222 с.

Кніга вядомага расійскага вучонага з зайздроснай эрудыцыяй i шырокім дыяпазонам навуковых інтарэсаў Барыса Мікалаевіча Флоры прысвечана пераломнаму часу, у якім адбыўся пераход ад мірнага суіснавання да канфрантацыі блізкіх, але канфесійна разрозненых славянскіх народаў. Год 1054 прынята лічыць адно ўмоўнай датай царкоўнага расколу, які ў свядомасці хрысціян стаў выяўляцца значна пазней, i храналагічнае вызначэнне пачаткаў схізмы застаецца няпростым пытаннем не толькі ў кантэксце Ўсходняй Еўропы. Спецыяльнае вывучэнне канфесійнага размежавання ў рэаліях славянскага свету даўно было актуальнай задачай, хоць i няпростай, асабліва калі ўлічваць недастатковасць крыніц i спецыфіку праблемы. Абапіраючыся на салідны корпус актавых дакументаў i наратыўных тэкстаў, Б. Флора i на гэты раз прэзентуе грунтоўнае даследаванне, для якога характэрны ў асноўным узважаны, вывераны падыход i абгрунтаванасць заключэнняў.
Чытаць далей →

РУСИНА, ОЛЕНА. Студії з історії Києва та Київської землі. Київ, 2005. — 346 с.

У апошняй кнізе вядомага ўкраінскага гісторыка Алены Русінай сабраны яе артыкулы з розных перыядычных выданняў i зборнікаў, прысвечаныя гісторыі Кіева i Кіеўскай зямлі XIII-XVI ст. Увогуле гэты перыяд — з даволі цьмянай гісторыяй, бедны на гістарычныя крыніцы. Ix недахоп балюча ўспрымаецца ўкраінскай гістарычнай навукай, якая ўпотай лічыць, што „маці гарадам рускім» вартая лепшай гістарыяграфічнай долі. Адсюль недахоп сапраўдных гістарычных крыніц запаўняецца рознага роду псеўдагістарычнымі схемамі, а часам i проста міфамі. Адметнасць працы А. Русінай у тым, што яна рашуча змагаецца з міфамі і псеўдагістарычнымі пабудовамі; на гэтай ніве набыла, пэўна, нямала нядобразычліўнаў. Але горкая праўда заўсёды лепшая за салодкі міф.
Чытаць далей →

JOANNIS V1SLICENSIS BELLUM PRUTENUM = ЯН ВІСЛІЦКІ. Пруская вайна: На лацінскай i беларускай мовах / Укладанне, пераклад, каментары ЖАННЫ КАРОТКАЙ-НЕКРАШЭВІЧ.Мінск: Прапілеі, 2005. — 234 с.

Багаты свет лацінскай пісьмовасці Беларусі яшчэ i сёння застаецца неспазнаным краем, аддзеленым ад сучаснасці адмысловай заслонаю, бар’ерам мовы. За гэтай заслонаю схаваныя сапраўдныя скарбы: сотні старадрукаў i манускрыптаў — гістарычных, філасофскіх, літаратурных, музычных. Толькі нязначная ix частка засталася ў краі, большасць віхурамі часу развеена па свеце, апынулася ў замежных бібліятэках i архівах пераважна суседніх краінаў або загінула. 3 таго ж, што захавалася, рэальна даступныя сёння толькі адзінкавыя лацінамоўныя помнікі — тыя, што перакладзеныя на беларускую, або на іншыя сучасныя мовы i выдадзеныя друкам. Дзякуючы гэтым, на жаль нешматлікім публікацыям, былі данесеныя да грамадскасці перш за ўсё літаратурныя, а таксама некаторыя гістарычныя i філасофскія творы, аднак (за рэдкім выключэннем) фрагментарна. Больш за ўсё пашчасціла лацінамоўнай паэзіі. Тым не менш i яна перакладалася мала, i звычайна на расійскую мову. Даследчыкі, не маючы пад рукою арыгінала ці верыфікаванага перадруку лацінскага тэксту, змушаныя дагэтуль карыстацца толькі тымі, часам далекаватымі ад арыгінала перакладамі. А гэга іншым разам вядзе да прыкрых памылак i ўсталявання хібных стэрэатыпаў. Таму зразумела, што выданне перакладу лацінскага твора ўжо само па сабе ёсць важкім унёскам у культуру, але для навукоўцаў япгаэ большую вартасць мае адэкватнае ўзнаўленне арыгінала i яго максімальная асветленасць у публікацыі. I такое выданне заўсёды адкрыццё i адметная падзея ў навуковым жыцці.
Чытаць далей →

Evanhelije in der Übersetzung des Vasil Tjapinski um 1580. Faksimile und Kommentare. Hrsg. von HEORHI HALENČANKA. Ferdinand Schöning, Paderborn -München — Wien — Zürich, 2005. — 231,8 S.

Заснаваная ў Нямеччыне вядомая славістычная выдавецкая серыя „Біблія славіка» паставіла сваёй мэтай аднаўленне славянскіх перакладаў Бібліі. Дзякуючы ёй, i найперш дзякуючы шматгадовай напружанай працы Ганса Ротэ, еўрапейскі свет пачаў адкрываць багатую культур­ную спадчыну i беларускага народа. Ужо ў 1985 г. была распрацавана сталая праграма. Яна складалася з 6 частак: Бібліі чэшскай (14 тамоў); польскай (6 т.); усходнеславянскай (5 т.); паўднёваславянскай (3 т.); славацкай (2 т.) i літоўскай (7 т.). Галоўнай ідэяй праекта „Біблія славіка» ста­ла выданне выдатных крыніц старажытнага славянскага пісьменства. Кіраўніцтва пастанавіла даваць да кожнага тома вычарпальныя каментары, каб кампетэнтна i даходліва пазнаёміць сучасніка са скарбамі мінулых эпох славян­ства. На сёння выйшла ўжо 36 тамоў. Выданне серыі будзе доўжыцца да 2008 г. 3 беларускіх старадрукаў яшчэ чакаюць выпуску „Катэхізіс» Сымона Буднага i „Малая падарожная кніжка» Францішка Скарыны.
Чытаць далей →

SARCEVIČIENE, JOLITA. Lietuvos didikės proginėje literatūroje portretaj ir įvaizdžiai. Vilnius: Versus aureus, 2005. – 646 p.

Кніга літоўскай даследчыцы Ёліты Сарцэвічэне „Літоўскія шляхцянкі ў панегірычнай літаратуры: партрэты i вобразы» прысвечана жаночым ідэалам панегірычнай літаратуры ў другой палове XVI – першай палове XVII ст. Ідэалы, стэрэатыпы, ідэнтычнасць асобных грамадстваў – актуальныя i папулярныя тэмы ў еўрапейскай гістарыяграфіі: сваіх даследаванняў у дадзеным рэчышчы чакае i багатая гістарычная спадчына Вялікага Княства Літоўскага.

На жаль, т.зв. традыцыйныя гісторыкі даволі скептычна ставяцца да названых кірункаў – пры тым, што разумение ідэалаў набліжае да асэнсавання эпохі, усведамленнл мэтаў i матывацый людскіх учынкаў. У патрыярхальным шляхецкім грамадстве традыцыйнымі стэрэатыпамі было абумоўлена штодзённае жыццё як мужчын, так i жанчын. Асоба мусіла выконваць абавязковыя элементы дадзенай праграмы, каб не быць выкрасленай са свайго грамадства.
Чытаць далей →

Litwa w epoce Wazów. Praca zbiorowa pod red. WOJCIECHA KRIEGSEISENA i ANDRZEJA RACHUBY. Warszawa: Wydawnictwo Neriton -Instytut Historii PAN, 2006. — 440 s.

Рэдка здараецца, каб памятныя кнігі былі ледзь не цалкам монатэматычнымі, дзякуючы чаму маглі мець такі дакладны загаловак, як гэтая, прысвечаная 70-годдзю Генрыка Віснэра. Бо нават хуткі позірк на даробак юбіляра (9-29) сведчыць: вандруючы мала не сорак гадоў па розных закут­ках гісторыі, ён ад самога пачатку засяродзіўся на Вялікім Княстве Літоўскім часоў Жыгімонта III i яго абодвух наступнікаў. Змяшчаючы свае навуковыя (разам з гэтак зва­ным! папулярнымі) тэксты на старонках найбольш аўтарытэтных польскіх часопісаў (пачэснае месца сярод такіх перыёдыкаў, як Czasopismo Prawno—Historyczne, Przegląd Historyczny, Kwartalnik Historyczny, Nowe Książki i Mówią Wieki, 3 1969 г. займаюць Zapiski Historyczne), Віснэр з ча­сам зрабіўся сталым госцем яшчэ i літоўскамоўных выданняў у Вільні. Больш за тое, адна з яго кніжак выйшла адначасова ў абедзвюх сталіцах у дакладным перакладзе — пры тым, што датычыла такой неадназначнай у ацэнцы над Віслай i над Вяллёй постаці, як Януш Радзівіл (для адных ён здраднік, для іншых — нацыянальны герой). Гэты факт выразна сведчыць, што адыход ад аднабаковых, скрайніх ацэнак стаў магчымы шмат у чым дзякуючы аўтару „Рэчы Паспалітай Вазаў» (Rzeczypospolita Wazów, часткі I i II/
Чытаць далей →

АНІШЧАНКА, ЯЎГЕН. Інкарпарацыя. Літоўская правінцыя ў падзелах Рэчы Паспалітай. Мінск: Хурсік, 2003. — 469 с.

Гісторыя Беларусі другой паловы XVIII ст. малараспрацаваная ў айчыннай гістарыяграфіі. Даследчыкі закранаюць звычайна толькі некаторыя аспекты гісторыі гэтага перыяду, i нават палітычнаму жыццю краіны XVIII ст. беларускія гісторыкі аддавалі мала ўвагі. Манаграфія Яўгена Анішчанкі, як i папярэднія працы даследчыка, хутчэй, вынятак з правілаў. Яго „Інкарпарацыя» i да сёння застаецца ў Беларусі адзінай грунтоўнай працай, прысвечанай тром падзелам Рэчы Паспалітай.
Чытаць далей →

ГРИЦАК, ЯРОСЛАВ. Пророк у своїй вітчизні. Фран­ко та його спільнота (1856-1886). Кив: Критика, 2006. — 631 с.

Вядомы ўкраінскі гісторык, прафесар Яраслаў Грыцак выдаў чарговую кнігу, якая выклікала ва ўкраінскай гістарыяграфіі вялікі рэзананс, бо гэтак пра Івана Франка яшчэ ніхто не пісаў. Да слова сказаць, аўтар умее пісаць так, што ўсе яго кнігі ўспрымаюцца як сенсацыя.

Сваю чарговую працу Яраслаў Грыцак прысвячае бацькам. Адсюль — такая шчырасць, эмацыйнасць, даступнасць. Каб не абцяжарваць чытача, велізарны навуковы апарат (спасылкі з каментарамі, статыстычныя табліцы) вынесены ў канец тэксту. A дзесьці ў думках, мяркую, прафесар Грыцак прысвячае сваю працу i двум сынам, будучай украінскай эліце. Адсюль — такая навуковасць, гульня розуму, умение стварыць інтэлектуальную інтрыгу i выклікаць напружанасць. Франко ў падачы аўтара выступае быццам у ролі форварда, які ca сваей камандай на футбольным полі вядзе змаганне за права ўкраінцаў называцца еўрапейскай нацыяй. Вакол — іншыя гульцы, а вынік далека непрадказальны. У 1886 г. форвард нечакана знікае якраз у той момант, калі вызначаецца пералом у гульні на карысць яго каманды. Біяграфічнае даследаванне прыпыняецца.
Чытаць далей →

ДУБОВІК, ЮРЫ. Дзеля Рэчы Паспалітай Беларусь Вільня: Наша Будучыня, 2006. — 97 с.

Героі кнігі „Дзеля Рэчы Паспалітай Беларусі» жывуць у мястэчку Краснае (сёння — Маладзечанскі раён Мінскай вобласці), у якім у 1920 -1930-я г. жылі беларусы, палякі, яўрэі. Гэты свет заходнебеларускага мястэчка быў знішчаны падзеямі i наступствамі Другой сусветнай вайны. Першыя саветы прынеслі рэпрэсіі супраць польскага насельніцтва i чыноўніцтва. Нацысты вынішчылі яўрэйскую грамаду. Прыход другіх саветаў пацягнуў за сабой знішчэнне недабітай эсэсаўцамі, савецкімі, польскімі партызанамі беларускай інтэлігенцыі. У тым самым Красным — цяпер гэта цэнтр сельсавета — ад былога укладу амаль нічога не засталося.

Юры Дубовік нарадзіўся ў 1924 г. у вёсцы Канчаны; сёння вёску часам уключаюць у склад Краснага, хоць на тапаграфічных картах яны яшчэ вылучаюцца ў асобныя паселішчы. Бацька Пётр Дубовік паходзіў са Сгаробіншчыны. Жаўнер легендарнага войска генерала Булак-Балаховіча ў 1921 г. апынуўся на Маладзечаншчыне, дзе былых балахоўцаў уключылі ў склад рэгулярнай польскай арміі. „… У нас дома, калі мы пераехалі ў Краснае, часта збіраліся вайскоўцы з 3-га батальёна 86-га палку, які тады ўжо кватараваўся ў Красным. У асноўным гэта былі падафіцэры. Час­та бываў адзін афіцэр, паручнік ці капітан, па прозвішчы Іваноўскі ці Іваніцкі, a мо i іначай, але падобна. Звычайна сустрэчы закончваліся бяседай. <…> Яны размаўлялі на бе­ларускай мове i часта ўспаміналі горад Петрыкаў» (9).
Чытаць далей →

ЛУЦКЕВІЧ, АНТОН. Выбраныя творы: праблемы культуры, літаратуры i мастацтва / Антон Луцкевіч; уклад., прадм., камэнт., індэкс імёнаў, пер. з польск. i ням. А. Сідарэвіча. Мінск: Кнігазбор, 2006. — 460 с.

Анатоль Сідарэвіч выдаў другую з трох запланаваных ім кніг Антона Луцкевіча — „Выбраныя творы: прабле­мы культуры, літаратуры i мастацтва». Перад тым выйшаў зборнік „Да гісторыі беларускага руху: Выбраныя творы»[1]. Чакае выдання трэцяя кніга — „Пад чырвоным штандарам» („Барацьба за вызваленьне»). Такім чынам спадчына А. Луцкевіча будзе набліжана да сучаснасці. Пра паўнавартасную актуалізацыю гэтых твораў i асобы ix аўтара казаць пакуль яшчэ рана. На тое ёсць прычыны найперш аб’ектыўныя — неспрыяльная для гуманістыкі сітуацыя ў краіне, a таксама суб’ектыўныя — якім чынам трактуюцца сёння постаць i даробак А. Луцкевіча.

Калі ўявіць сабе нейкую ідэальную кнігу, на вокладцы якой будзе стаяць імя аўтара — Антон Луцкевіч, дык у назве такой кнігі павінна быць слова „ключ» — ключ да беларускай ідэі, да дактрыны беларускае дзяржаўнасці і культу­ры, да Беларусі. Беларусь, выведзеная ў тэкстах А. Луцкевіча на ўзровень дзяржавы i нацыі, ніякай іншай дзяржаўнай i кулыурнай дактрыны не мела i не магла мець, а таму будавалася ў розных сваіх іпастасях (БНР, БССР, РБ) альбо паводле А. Луцкевіча, альбо насуперак яму.
Чытаць далей →

ВЯЛІКІ, АНАТОЛЬ Ф. На раздарожжы. Беларусы i палякі ў час перасялення (1944-1946 г.). Мінск, 2005.-319 с.

Да выхаду манаграфіі Анатоля Вялікага беларуская гістарыяграфія не мела не толькі кніг, але нават сур’ёзных артыкулаў, цалкам прысвечаных „рэпатрыяцыі» польскага i беларускага насельніцтва перыяду Другой сусветнай вайны. Гэтая табуяваная савецкай уладай тэма чамусьці вельмі рэдка ўздымалася на форумах гісторыкаў ужо незалежнай Беларусі, хоць гутарка ідзе пра кардынальныя для абедзвюх краін змены i звязаныя з гэтым лесы сотняў тысяч людзей. (Дарэчы было б таксама паставіць пытанне, ці гэтыя страты папуляцыі ўлічваліся пры падліках ахвяраў вайны, a калі так, дык якім чынам?) Зразумела, існавалі аб’ектыўныя прычыны, што перашкаджалі даследаванню гэтай праблемы. Апроч згаданай палітычнай — забароны, была яшчэ адна — адсутнасць дакументальных дадзеных, недаступнасць архіўных матэрыялаў Менавіта гэты прагал паспрабаваў запоўніць A. Вялікі сваей працай. Яна складаецца з чатырох раздзелаў, тры з якіх прысвечаны перасяленню палякаў з Беларусі i толькі ў адным, апошнім, разглядаецца працэс перамяшчэння беларускага жыхарства Польшчы. Такія прапорцыі цалкам абгрунтаваныя, улічваючы маштабы першай i другой з’явы. Сумнеў могуць выклікаць толькі словы „3 прасавецкай Польшчы…» ў назве апошняга раздзела. Як сведчыць найноўшая гісторыя, Польшча ніколі не была прасавецкай, а тым больш не была яна такой у 1944-1946 г. Люблінскі марыянеткавы ўрад (Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення — ПКНВ) прасавецкім быў, але Польшча — не. Таму больш адпаведным было б словазлучэнне „3 падсавецкай Польшчы…».
Чытаць далей →