БЕЛАРУСКІ ГІСТАРЫЧНЫ АГЛЯД
НАВУКОВЫ ЧАСОПІС
Галоўная » Запісы па тэме 'Беларусы ў эміграцыі'

Артыкулы па тэме ‘Беларусы ў эміграцыі’

МОСЕЙКИНА, МАРИНА Н. «Рассеяны, но не расторгнуты»: русская эмиграция в странах Латинской Америки в 1920—1960 гг. Москва: РУДН, 2011. 384 с.


Марыны Масейкінай прысвечана пытанням фармавання і развіцця рускай дыяспары на лацінаамерыканскім кантыненце з 1920 да 1960 г. У даследаванні падрабязна і рознабакова разглядаецца феномен рускага замежжа, вывучаецца менталітэт дыяспары і асаблівасці сацыяльна-прававой, эканамічнай і культурнай адаптацыі эмігрантаў, аналізуюцца асноўныя палітычныя цэнтры рускага замежжа. Аўтар падае ўласныя, абсалютна новыя для сучаснага эмігрантазнаўства, ацэнкі ролі „Рускага свету» ў мінулым краін Лацінскай Амерыкі.

Даследаванне М. Масейкінай абапіраецца на шырокае кола неапублікаваных гістарычных крыніц. Асабліва актыўна аўтар спасылаецца на дакументы з фондаў Архіва знешняй палітыкі Расійскай Федэрацыі, Архіва знешняй палітыкі Расійскай імперыі, Дзяржаўнага архіва Расійскай Федэрацыі, Расійскага дзяржаўнага ваеннага архіва, архіва-фонда Бібліятэкі „Рускае замежжа» імя А. Салжаніцына, Рускага архіва Універсітэта г. Лідс у Вялікабрытаніі.
Чытаць далей →

„Запісы БІНіМ» Т. 30-34 (2006-2011)


Не таямніца, што даследаванні эміграцыі ў беларускай гістарычнай навуцы знаходзяцца не на належным узроўні. Праўда, з моманту атрымання Беларуссю незалежнасці выйшла пэўная колькасць публікацый, прысвечаных эміграцыйнай праблематыцы, аднак складана гаварыць пра нейкі значны крок у гэтым напрамку. Так, мала комплексных даследаванняў па гісторыі беларускай эміграцыі. Шэрагі даследчыкаў эміграцыі павялічваюцца вельмі павольна. Галоўная прычына — адсутнасць буйных навуковых асяродкаў, якія б на сур’ёзным узроўні займаліся вывучэннем эміграцыйнай праблематыкі. Гэты „недахоп» прынамсі часткова кампенсуе выданне гадавіка „Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва».
Чытаць далей →

Антон Лявіцкі. Да пытання пра ўнутраную эміграцыю беларускіх інтэлектуалаў у БССР (1964–1985).


З 1990-х г. перад гісторыкамі паўсталі многія новыя даследчыя праблемы, сярод якіх не апошняе месца заняла неабходнасць вывучэння ўнутранай (г. зн. невідавочнай) структуры самога савецкага грамадства. Паколькі гістарычная навука – гэта перш за ўсё набор пытанняў, якія мы ставім перад мінулым (вядомы тэзіс М. Блока), нядзіўна, што працэс пабудовы грамадзянскай супольнасці ў коліш-ніх савецкіх рэспубліках звёўся да пошуку прыкмет самаарганізацыі ў савецкім грамадстве[1] – дысідэнцтва і пад.

Аднак акадэмічны інтарэс да з’явы дысідэнцтва (які ўвогуле мінулага інтэлігенцыі) у БССР застаецца недастатковым. Савецкая спадчына, асабліва другой паловы ХХ ст., знаходзіцца на перыферыі ўвагі навуковай супольнасці. Зразумела, існуюць асобныя цікавыя працы, выкананыя на высокім узроўні. Але да асэнсавання праблемы яшчэ далёка, пра што выразна сведчыць і выдадзены нядаўна заключны том 6-тамовай “Гісторыі Беларусі”[2].
Чытаць далей →

Адамковіч, Аляксандр. Беларусы ў Літве ўчора і сёння. Кн. І. Вільня, 2010 (Андрэй Антонаў).

АДАМКОВІЧ, АЛЯКСАНДР. Беларусы ў Літве ўчора і сёння. Кн. І. Вільня: Таварыства беларускай культуры ў Літве, 2010. 200 с.

На першы погляд выданне выглядае вельмі грунтоўна, калі не сказаць — манументальна. Пазнака „Кніга І” дае падставы думаць, што аўтары маюць матэрыял не на адзін выпуск. Прадмову да кнігі напісала доктар навук загадчыца кафедры беларусістыкі Віленскага педагагічнага універсітэта Лілея Плыгаўка.

Сама кніга складаецца з дзвюх слаба звязаных паміж сабою частак. Першая — зборнік дакументаў па гіс торыі беларускага нацыянальнага руху ў Вільні і на Віленшчыне, выяўленых аўтарам-укладальнікам у Цэнтральным дзяржаўным архіве Літоўскай Рэспублікі. Другую частку склалі інтэрв’ю, якія ўзяў Аляксандр Адамковіч у беларусаў сённяшняй Вільні.
Чытаць далей →

Др. Марыя Паўліна Сурвіла (1964–2020). Даследчыца і адвакат беларускай культуры = Dr. Maria Paula Survilla (1964–2020). A Scholar and Advocate of Belarusian Culture: зборнік артыкулаў, прысвечаных памяці калегі і сяброўкі / [укладанне, прадмова ЗІНЫ ГІМПЕЛЕВІЧ; рэдактары: НАТАЛЛЯ ГАРДЗІЕНКА і інш.] Мінск: Лімарыус, 2021. 406 с., [1], [6] іл.

У спісе страт, якія панесла беларуская навука ў 2020 г., на жаль, ёсць і імя вядомай прадстаўніцы нашага замежжа, этнамузыколага і выкладчыцы, доктаркі Марыі Паўліны Сурвілы, што пайшла з жыцця ва ўзросце ўсяго 56 гадоў. У памяць пра яе ў Мінску ўбачыла свет спецыяльнае выданне, у стварэнні якога прынялі ўдзел даследчыкі з некалькіх краін свету. Тэксты зборніка напісаны па-беларуску, паанглійску, па-французску, па-іспанску, па-руску. Ужо гэты пералік моў выразна адлюстроўвае як шырокую геаграфію жыцця, так і далягляд творчасці Паўліны Сурвілы.

Выразнай спецыфікай кнігі можна назваць тое, што яна не з’яўляецца выключна навуковым выданнем. Гэта таксама можна патлумачыць шматграннасцю асобы доктаркі Сурвілы. На старонках зборніка можна знайсці вершы, успаміны пра Паўліну Сурвілу, сярод уласна навуковых тэкстаў – многія тэмы, выразна інспіраваныя асабіста важнымі для аўтара рэчамі і асобамі, напрыклад артыкул Сяргея Навумчыка пра Пятра Машэрава. Тут сам аўтар адзначае, што гэта “не навуковая праца, а, хутчэй, эсэ палітыка пра палітыка”. Аднак калі ўлічыць фармат кнігі, арыентаванай, як падаецца, не столькі на прафесійных навукоўцаў, колькі на шырокую грамадскасць, абраны падыход да зместу і характару артыкулаў цалкам апраўданы.

Чытаць далей →

АКІНШЭВІЧ, ЛЕЎ. Выбранае / укладальнікі, [пад рыхтоўка тэкстаў, агульнае рэдагаванне, ка ментары, паказнік]: НАТАЛЛЯ ГАРДЗІЕНКА і ЛЯВОН ЮРЭВІЧ. Мінск: Кнігазбор, 2021. 405 с., VIII іл. (Бібліятэка Бацькаўшчыны, кн. 42. Спадчына: агледзіны)


Матэрыялы зборніка размешчаны ў некалькіх раздзелах згодна з характарам тэкстаў і з тэматыкай. Тэматычны падзел абраны для першых тэкстаў кнігі, дзе надрукаваны навуковыя артыкулы Акіншэвіча, напісаныя ў розныя часы. Яны скампанаваны ў тры блокі: “Агульная гісторыя”, “Да гісторыі беларускага права” і “Да гісторыі беларускага казацтва”. За імі ідзе частка аўтарскіх рэцэнзій, напісаных гісторыкам у розныя гады і на розныя тэксты. У цэлым гэтыя раздзелы можна было аб’яднаць у адзін вялікі блок уласных навуковых (месцамі – навукова-папулярных) прац Льва Акіншэвіча.

Другая частка кнігі, як можа падацца на першы погляд, уяўляе сабой амаль абавязковы для такіх выданняў дадатак: яна ўтрымлівае адзін мастацкі тэкст Акіншэвіча, яго ўспаміны, фрагменты перапіскі з рознымі асобамі, а таксама водгукі іншых аўтараў на выступы і артыкулы самога Льва Акіншэвіча. Аднак у кантэксце навуковых тэкстаў, абраных укладальнікамі для публікацыі, менавіта фінальныя раздзелы выглядаюць неабходнымі – без іх карціна творчасці ўкраінска-беларускага гісторыка была б надзвычай няпоўнай, што вельмі важна ў гэтым выпадку. Чытаць далей →

Юры Грыбоўскі. Удзел беларусaў у парламенцкіх выбарах у Латвіі (1922–1931)

Адным з найбуйнейшых асяродкаў беларускага нацыянальнага жыцця ў міжваенны час была Латвійская рэспубліка. Латвійскія беларусы кампактна жылі ў паўднёва-ўсходняй Латгаліі і часткова Земгаліі. Яны былі пятай па колькасці групай сярод нацменаў (пасля рускіх, яўрэяў, немцаў і палякаў). Колькасць жыхароў Латвіі, якія дэкларавалі сябе беларусамі, змянілася ад 79 529 чал. (у 1920 г.) да 26 867 (у 1935 г.). Такая значная розніца ў лічбах не была вынікам міграцыйных ці натуральных працэсаў. Галоўная прычына хавалася ў саміх беларускамоўных жыхарах Латгаліі, нацыянальная самасвядомасць якіх тады яшчэ знаходзілася ў стадыі фармавання. Маючы праблемы з нацыянальнай самаідэнтыфікацыяй, адны і тыя ж людзі ў розны час і пад уплывам разнастайных сацыяльных і палітычных чыннікаў дэкларавалі розную нацыянальнасць. Несвядомая і маласвядомая ў нацыянальным сэнсе беларускамоўная латгальская вёска на пачатку ХХ ст. стала прадметам нацыянальнакультурнай экспансіі з боку мясцовых нацыянальных рухаў. За душы і сэрцы “тутэйшых” змагаліся рускія, польскія, латгальскія і беларускія дзеячы. Ліберальнае заканадаўства Латвійскай рэспублікі (да 1934 г.) спрыяла нацыянальнакультурнаму развіццю прадстаўнікоў нацыянальных меншасцяў. Дэмакратычная канстытуцыя давала нелатышам шырокія магчымасці нацыянальна-культурнай аўтаноміі, аналогію якой цяжка знайсці на карце тагачаснай Еўропы. Гэта выкарысталі таксама беларусы. Пачаткам арганізацыі беларускага нацыянальнага руху ў Латгаліі было стварэнне Культурна-асветнага таварыства “Бацькаўшчына”, якое распачало працу ў Дзвінску ў красавіку 1921 г. Пазней узніклі іншыя беларускія арганізацыі (таварыствы “Беларуская Хата”, “Рунь”, “Прасвета”, Таварыства беларускай моладзі Латвіі, Беларускае пазычкова-ашчаднае таварыства; кааператыў “Культура і праца” і інш.). Мэтай названых структур было гуртаванне вакол сябе беларускамоўнага жыхарства Латвіі, нацыянальна-культурная праца, накіраваная на фармаванне і ўмацаванне ў яго беларускай нацыянальнай ідэнтыфікацыі. У Латвіі існавала беларускае школьніцтва, якое ў перыяд свайго найвышэйшага ўздыму налічвала 2 гімназіі, 1 сельскагаспадарчую сярэднюю і 51 пачатковую школу. Менавіта школьніцтва стала асноўнай кузняй беларускасці, а настаўнікі – галоўным рухавіком мясцовай беларускай інтэлігенцыі. У 1920 і 1930-я г. Латвія была таксама месцам, дзе выдаваліся беларускія газеты і друкаваліся кнігі на беларускай мове. Сярод арганізатараў і актыўных дзеячоў беларускага жыцця ў Латвіі варта назваць Кастуся Езавітава, Сяргея Сахарава, Мікалая Дзямідава, Андрэя Якубецкага, Уладзіміра Пігулеўскага. Беларуская культурна-асветная і выдавецкая справа ў Латвіі ўжо была прадметам даследчыцкай увагі [1]. Чытаць далей →

KOLENOVSKÁ, DANIELA; PLAVEC, MICHAL. Běloruská emigrace v meziválečném Československu: Studie a dokumenty. Sociopolitický aspekt. Praha, 2017. 287 s.

Напрыканцы 2017 г. у выдавецтве Карлавага ўніверсітэта ў Празе выйшла калектыўная манаграфія Даніэлы Каленоўскай і Міхала Плавеца пад назвай “Беларуская эміграцыя ў міжваеннай Чэхаславакіі: Даследаванні і дакументы. Сацыяпалітычны аспект”.

Чэшскія навукоўцы і раней выяўлялі цікавасць да розных аспектаў беларускай прысутнасці ў міжваеннай Чэхаславакіі [1]. Асобнай увагі заслугоўваюць грунтоўныя артыкулы Д. Каленоўскай [2] і М. Плавеца [3], напісаныя перадусім на чэшскім архіўным матэрыяле. Акрамя таго, агульны агляд дзейнасці беларускай палітычнай эміграцыі ў Чэхаславакіі ў 1920–1940-я гады быў зроблены ў кнігах па гісторыі Беларусі, якія выйшлі па-чэшску [4]. Чытаць далей →

Алег Гардзіенка. Палітычны раскол на беларускай эміграцыі ў 1940-я г.


Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны ў Еўропе і захадаў па рэпатрыяцыі на радзіму соцень тысяч вывезеных на прымусовыя працы на тэрыторыі Нямеччыны засталіся некалькі дзясяткаў тысяч беларусаў, якія не пажадалі вяртацца ў БССР. Пераважна гэта былі эмігранты 1944 г. — паліцэйскія, жаўнеры Беларускай краёвай абароны ды іншых ваенізаваных фармаванняў, работнікі адміністрацыі, нешматлікія прадстаўнікі інтэлігенцыі, а таксама сяляне, якія ўцякалі ад перспектывы трапіць пад савецкую ўладу. Да ix таксама дадаваліся працоўныя эмігранты, што выехалі ў Нямеччыну перад пачаткам або ў часе Другой сусветнай вайны, а таксама былыя ваеннапалонныя польскага войска, вызваленыя ў 1940-1941 г.
Чытаць далей →

Андрэй Антонаў. Аляксандр Ружанцоў: Накіды да біяграфіі


Даследуючы літоўска-беларускія культурныя сувязі XX ст., нельга абысці ўвагаю аднаго з ключавых удзельнікаў гэтых кантактаў — беларускага паэта, літоўскага афіцэра і бібліёграфа Аляксандра Ружанцова (1893-1966), вядомага таксама пад літаратурным псеўданімам Алесь Смаленец.

Як аб’ект даследавання Аляксандр Ружанцоў прыцягвае ўвагу не толькі біяграфіяй са складаным сюжэтам (афіцэр армій трох краін, на працягу жыцця змяніў тры грамадзянствы, у выніку сусветных войнаў двойчы свядома прымаў статус эмігранта). Маштабы войнаўу XX ст. напладзілі не так і мала складана закручаных сюжэтаў з біяграфій маленькіх людзей. Але паэт Смаленец заслугоўвае дакументальна абгрунтаванага жыццяпісу не толькі па гэтай прычыне.
Чытаць далей →

Around California in 1891 / [by Nicholas Russel; trans. by Sara Fenander; ed. by] Terence Emmons. Stanford, 1991 (Алесь Сімакоў)


Around California in 1891 / [by NICHOLAS RUSSEL; trans. by SARA FENANDER; ed. and with an introd. and a biographical sketch by] TERENCE EMMONS. Stanford: Stanford Alumni Association, 1991. xix, [3], 179, [7], ill. (The Portable Stanford Book Series)
У 2021 г. спаўняецца 130 гадоў падарожжу легендарнага доктара Руселя на вакацыі ў горы Сьера-Невада і 30 гадоў – публікацыі перакладу “справаздачы” з таго падарожжа, якая ўбачыла свет з ініцыятывы стэнфардскага гісторыка-русіста Тэранса Эманса. У адрозненне ад другой кнігі Эманса з “Руселеўскага блока” [1], “Па Каліфорніі” за гэтыя дзесяцігоддзі не звярнула на сябе ўвагу ў Беларусі і вядомая шырокаму чытачу толькі па рэдкіх згадках у публікацыях пра Руселя. Дзякуючы перапісцы з Эмансам мы маем магчымасць параўнаць пераклад, зроблены Сарай Фенандэр, з арыгіналам. Цытаваць гэты твор, які можа прэтэндаваць на статус літаратурнага помніка, мы будзем па ўласным перакладзе на беларускую мову з рускамоўнага рукапісу, які захоўваецца ў Дзяржаўным архіве Расійскай Федэрацыі [2]. Чытаць далей →

Алена Андросік. Айцец Леў Гарошка MIC (да 110-й гадавіны нараджэння)


Святар-уніят, усім сэрцам адданы Богу і Беларусі. Грамадскі дзяяч, які рабіў шмат, каб беларусы на Захадзе былі прызнаваныя незалежнай нацыяй. Асветнік і дабрачынца, які не шкадаваў ні сіл, ні здароўя, каб несці духоўную і матэрыяльную дапамогу сваім суайчыннікам як на радзіме, так і за мяжой… Асоба айца Льва Гарошкі паўстагоддзя назад была вядомая ўсёй беларускай эміграцыі. Сёння ж, калі надыходзіць 110-я гадавіна яго нараджэння, толькі пэўныя вузкія колы ведаюць гэтае прозвішча. Большасць прысвечаных яму артыкулаў не мае больш чым некалькі старонак і падае толькі асноўныя звесткі пра жыццё і дзейнасць гэтага выбітнага чалавека [1]. Адзіны тэкст, які дазваляе лепш спазнаць і зразумець Гарошку, – яго аўтабіяграфія “Праз навальніцы і нягоды. Успаміны з гадоў 1930–1944”. Іх фрагменты часам з’яўляліся ў друку, да іх таксама звяртаўся а. Чэслаў Сіповіч, калі пісаў ці казаў пра а. Льва. Урэшце ў 2016 г. у “Запісах БІНіМ” была апублікавана найбольш поўная на дадзены момант і ўпарадкаваная версія ў рэдакцыі Аляксандра Пашкевіча [2]. Гэты тэкст падрабязна апісвае жыццё Гарошкі да часу эміграцыі, з наступных падзей падаюцца толькі пабежныя звесткі. Чытаць далей →

Наталля Гардзіенка. Плагіят і прафанацыя гісторыі беларускай дыяспары


Беларуская дыяспара: нарысы гісторыі і сучаснага стану / М.М. Бацян [і інш.]. Мінск, 2006. — 160 с.

Беларускае эміграцыязнаўства апошніх гадоў зведала істотныя змены: усё больш даследчая актыўнасць пераносіцца з эмігранцкіх асяродкаў у метраполію, у працах усё часцей з’яўляюцца праблемы, не звязаныя выключна з эміграцыйнай літаратурай, усё больш уводзіцца ў навуковы зварот раней невядомых дакументаў і матэрыялаў. Разам з тым, у беларускім эміграцыязнаўстве пераважаюць галіновыя працы, прысвечаныя пэўнай краіне, сферы дзейнасці, асобе. У выніку разуменне агульнай гісторыі беларускай эміграцыі i яе сучаснага стану губляецца, адыходзіць на другі план. Менавіта таму з’яўленне абагульняльнага выдання, прысвечанага беларускай дыяспары, выглядае як падзея унікальная, вартая асаблівай увагі і адзнакі. Некалі манаграфія „Беларуская эміграцыя» Барыса Сачанкі стала своеасаблівым адпраўным пунктам эміграцыязнаўства ў метраполіі, i пасля яе не выдавалася больш сістэматызацыйных даследаванняў, дзе б былі прадстаўлены разам найбуйнейшыя беларускія асяродкі ў свеце.
Чытаць далей →