* Stefan Rohdewald. Medium unierter konfessioneller Identität oder polnisch-ruthenischer Einigung? Zur Verehrung Josafat Kuncevyčs im 17. Jahrhundert, in: Kommunikation durch symbolische Akte. Religiöse Heterogenität und politische Herrschaft in Polen-Litauen, hg. v. Yvonne Kleinmann (=Forschungen zur Geschichte und Kultur des Östlichen Mitteleuropa, 35), Stuttgart 2010, S. 271-290.

Уводзіны і пастаноўка пытання

Калі разглядаць Рутэнію як тэрыторыю з даволі вялікай колькасцю формаў культурнай — г. зн. рэлігійнай, канфесійнай, этнічнай і саслоўнай — дыферэнцыяцыі, то прадметам даследавання не можа не стаць Берасцейская унія 1596 г., якая пераадольвала гэтую разнастайнасць[1]. Праўда, кола яе прыхільнікаў яшчэ ў другой палове XVII ст. абмяжоўвалася, па сутнасці, тымі епіскапамі, што першапачаткова далучыліся да яе, ды базыльянскімі ордэнамі, рэфармаванымі на ўзор езуіцкіх. Як і раней, яе прадстаўнікі называлі сябе вернікамі „грэцкай канфесіі». Да таго ж за гэты час узнік шэраг новых планаў ажыццяўлення уніі, таму лініі канфесійнага падзелу ў межах ерархій заставаліся недакладнымі і часовымі[2].
Чытаць далей →

Праблемы стварэння, функцыянавання, эвалюцыі і значэння вайсковых навучальных устаноў Нясвіжа ў ХVІІІ ст. сёння яшчэ даследаваны недастаткова. Беларуская гістарыяграфія, напрыклад, можа пахваліцца ўсяго некалькімі энцыклапедычнымі артыкуламі ў „Энцыклапедыі гісторыі Беларусі» і „Энцыклапедыі Вялікага Княства Літоўскага»[1], напісанымі паводле састарэлых даследаванняў польскіх гісторыкаў пачатку і сярэдзіны мінулага стагоддзя. Тым не менш, пытанні, звязаныя з перадумовамі ўзнікнення, асаблівасцямі арганізацыі адукацыйнага працэсу і тым значэннем, што аказалі рыцарскія школы Нясвіжа на станаўленне і развіццё айчыннай вайсковай навукі і адукацыі, вельмі важныя ў разуменні шляху развіцця ўсёй вайсковай сістэмы ВКЛ і Рэчы Паспалітай у ХVІІІ ст.

Большасць гістарыяграфічных напрацовак, прысвечаных вайсковай адукацыі Рэчы Паспалітай ХVІІІ ст., належаць польскім даследчыкам. Мар’ян Кукель, Генрык Масціцкі і іншыя[2] ў сваіх працах рабілі акцэнт на даследаванні варшаўскага кадэцкага корпуса, першай падобнай навучальнай установы на тэрыторыі Польшчы, усе іншыя школы вайсковага тыпу непазбежна адсоўваліся імі на другі план і губляліся ў яго цяні. Такім чынам склалася парадаксальная сітуацыя, калі з-за браку грунтоўных прац па тэме да сённяшняга дня не была дакладна вядомая нават дата заснавання першага кадэцкага корпуса ў Нясвіжы, а таксама колькасць усіх вайсковых школ, што існавалі ў Нясвіжы ў ХVІІІ ст. Чытаць далей →

Люблінская унія 1569 г., заключаная паміж дзвюма дзяржавамі — Каралеўствам Польскім і Вялікім Княствам Літоўскім, — прадугледжвала існаванне падвойных дзяржаўных інстытутаў унутры Рэчы Паспалітай: асобных для кожнага суб’екта федэрацыі скарбу, войска, судовага заканадаўства. Аднак у другой палове XVIII ст. паскорыўся працэс уніфікацыі гэтай сістэмы. Першапачаткова ён ішоў шляхам упадабнення дзяржаўных структур Польшчы і ВКЛ, але з выбраннем на трон Станіслава Панятоўскага распачалося аб’яднанне асобных інстытутаў у агульнадзяржаўныя. Актывізаваліся таксама спробы поўнай ліквідацыі уніі, што выклікала незадаволенасць і супраціў беларуска-літоўскай шляхты[1]. Чытаць далей →

Крывавы ўзброены канфлiкт памiж Савецкiм Саюзам i Фiнляндыяй, вядомы пад назвай „зiмовая вайна» (фiн. Talvisota), пачаўся напрыканцы лiстапада 1939 г. i працягваўся амаль тры з паловай месяцы. За напад на Фiнляндыю СССР быў выключаны з Лiгi Нацый. Сiмпатыi мiжнароднай супольнасцi былi на баку маленькай паўночнай краiны, якая ўпарта змагалася з камунiстычнай супердзяржавай. Толькi коштам значнага напружання i велiзарных чалавечых стратаў[1] Савецкi Саюз выканаў уласную праграму-мiнiмум: мяжа памiж СССР i Фiнляндыяй была адсунута ад Ленiнграда з 32 да 150 кiламетраў. Паводле мiрнага пагаднення,у склад савецкай дзяржавы былiўключаны Карэльскi перашыек разам з горадам Выбарг (Viipuri) i шэраг iншых раёнаў Фiнляндыi. Акрамя таго, фiнскi ўрад вымушаны быў пагадзiцца даць СССР у арэнду на 30 гадоў паўвостраў Ханка (Hanko) з прылеглымі астравамi, дзе меркавалася стварыць савецкую ваенна-марскую базу[2]. Сотнi тысяч фiнскiх грамадзян пакiнулi анексаваныя Савецкiм Саюзам тэрыторыi[3]. Тым не менш, Крэмль не здолеў рэалiзаваць сталiнскую праграму-максiмум, якая прадугледжвала пераўтварэнне Фiнляндыi з незалежнай краiны ў цалкам падуладную Маскве „дэмакратычную рэспублiку» на чале з марыянеткавым „народным урадам» Ота Куусiнена (Otto Kuusinen)[4]. Чытаць далей →

* Thomas M. Bohn: „Bau auf…» Der Maurer Denis Bulachow. In: Sozialistische Helden. Eine Kulturgeschichte von Propagandafiguren in Osteuropa und in der DDR. Hrsg. v. Silke Satjukow u. Rainer Gries. Berlin 2002, S. 60-70.

Спадчына Дзяніса Рыгоравіча Булахава захоўваецца ў Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь у Мінску. Гэта некалькі фотаздымкаў, пара пасведчанняў і грамат, а таксама мулярская кельма. Калі паглыбіцца ў беларускую пасляваенную публіцыстыку, то выяўляецца, што Дзяніс Рыгоравіч у 50-60-я г. належаў да найвядомейшых у Мінску асобаў. Але ў крыніцах не знойдзеш ані слова пра прыватнае жыццё гэтага чалавека. Таму ў рэтраспектыве муляр Булахаў паўстае толькі як прапагандысцкая фігура[1]. Мы сутыкаемся са створаным агітацыйным аддзелам камуністычнай партыі ідалам, які з’явіўся на сцэне ў працэсе ініцыяванай Хрушчовым рэактывацыі ды інструменталізацыі міфа гераізму. Сфармаваць грамадства герояў — вось да якой мэты імкнуліся ўлады ў Крамлі. А канчатковым крокам на гэтым шляху ў Беларусі лагічна стала абвяшчэнне Мінска горадам-героем. Так што Дзяніс Булахаў не быў змагаром-адзіночкай. У адрозненне ад Стаханава, чыё імя атрымаў інсцэніраваны ў 30-я г. рух перадавікоў, ён нават не вылучыўся нейкім надзвычайным учынкам. У лакальным кантэксце ім карысталіся проста як асабліва выбітным прыкладам. Якія канкрэтна функцыі мусіла выконваць гэтая фігура? На чым быў заснаваны modus vivendi партыі і жыхароў буйнога савецкага горада пасля Другой сусветнай вайны? Чаму ў Рэспубліцы Беларусь імя Дзяніса Рыгоравіча Булахава забылася гэтак жа, як і тытул горада-героя, нададзены беларускай сталіцы? Чытаць далей →

Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны ў Еўропе і захадаў па рэпатрыяцыі на радзіму соцень тысяч вывезеных на прымусовыя працы на тэрыторыі Нямеччыны засталіся некалькі дзясяткаў тысяч беларусаў, якія не пажадалі вяртацца ў БССР. Пераважна гэта былі эмігранты 1944 г. — паліцэйскія, жаўнеры Беларускай краёвай абароны ды іншых ваенізаваных фармаванняў, работнікі адміністрацыі, нешматлікія прадстаўнікі інтэлігенцыі, а таксама сяляне, якія ўцякалі ад перспектывы трапіць пад савецкую ўладу. Да ix таксама дадаваліся працоўныя эмігранты, што выехалі ў Нямеччыну перад пачаткам або ў часе Другой сусветнай вайны, а таксама былыя ваеннапалонныя польскага войска, вызваленыя ў 1940-1941 г.
Чытаць далей →

Даследуючы літоўска-беларускія культурныя сувязі XX ст., нельга абысці ўвагаю аднаго з ключавых удзельнікаў гэтых кантактаў — беларускага паэта, літоўскага афіцэра і бібліёграфа Аляксандра Ружанцова (1893-1966), вядомага таксама пад літаратурным псеўданімам Алесь Смаленец.

Як аб’ект даследавання Аляксандр Ружанцоў прыцягвае ўвагу не толькі біяграфіяй са складаным сюжэтам (афіцэр армій трох краін, на працягу жыцця змяніў тры грамадзянствы, у выніку сусветных войнаў двойчы свядома прымаў статус эмігранта). Маштабы войнаўу XX ст. напладзілі не так і мала складана закручаных сюжэтаў з біяграфій маленькіх людзей. Але паэт Смаленец заслугоўвае дакументальна абгрунтаванага жыццяпісу не толькі па гэтай прычыне.
Чытаць далей →

Яўрэі, якіх расійскія манархі не талеравалі, апынуліся пад іх уладай у выніку трох падзелаў Рэчы Паспалітай (1772, 1793, 1795). Расійскія самадзержцы пасля 1772 г. не пакідалі спробаў інтэграваць яўрэяў у склад сваіх вернападданых. Рабілася гэта ў выглядзе розных камісій з дапамогай дэпутатаў ад кагалаў.

Таму тэма регулявання яўрэйскага пытання, і ў прыватнасці ўдзелу яўрэйскіх прадстаўнікоў у дзяржаўных камітэтах, даўно вабіла гісторыкаў. Класікі яўрэйскай гістарыяграфіі С. Дубноў[1] і Ю. Гесэн[2] з дыяметральна процілеглых пазіцый ацэньвалі хаўрус з царызмам: першы ідэалізаваў іх рэпрэзентацыю, а другі выстаўляў прыладай кагальнай алігархіі, якая хацела з дапамогай улады закансерваваць сваю тыранію.
Чытаць далей →

* Криштапович, Лев Е. Беларусь и Россия: историософское и цивилизационное единство. Минск: Академия управления при Президенте Республики Беларусь, 2006.94 c.

Праца беларускага філосафа Льва Крыштаповіча „Беларусь і Расія: гістарыясофскае і цывілізацыйнае адзінства» — кніга невялікага аб’ёму, якая пачынаецца ўводзінамі іншага аўтара і „Прадмовай», а заканчваецца невялікім тэкстам аднаго з беларускіх гісторыкаў.
Чытаць далей →

Калі я паглядзеў далей, дык толькі таму, што стаю на плячах гігантаў.

Ісак Ньютан

* Гагуа, Руслан Б. Грюнвальд в источниках: „Хроника конфликта Владислава, короля Польши, с крестоносцами в год Христов 1410″. Пинск: ПолесГУ, 2009. — 208 с.

Займацца бітвай пад Грунвальдам (Дуброўнай) гісторыку цяпер няпроста — яе бібліяграфія налічвае тысячы пазіцый[1], і каб пісаць нешта сваё, трэба, ясная рэч, вызначаць стаўленне да напісанага папярэднікамі. У гэтай сувязі выхад кнігі Руслана Гагуа, прысвечанай адной з асноўных крыніц даследавання славутай бітвы, можна было б лічыць падзеяй, асабліва ўлічваючы тое, што яна аказалася першай манаграфіяй у сціплым спісе беларускага грунвальдазнаўства. Шырокай аўдыторыі аматараў гісторыі яна пэўна і ўяўляецца гэтакім піянерскім дасягненнем айчыннага гісторыяпісання, пагатоў у анатацыі шматабяцальна абвяшчаецца: „Комплекснае даследаванне хронікі дазволіла аўтару па-новаму інтэрпрэтаваць розныя аспекты славутай бітвы». А вось гісторыкаў такое дэклараванне комплекснасці і асабліва навізны інтэрпрэтацый павінна хутчэй насцярожыць, чым абнадзеіць. Хоць бы таму, што „Хроніка канфлікту» (далей — ХК) у большай ці меншай ступені трапляла ў фокус увагі большасці даследчыкаў, якія спецыяльна займаліся „Вялікай вайной» 1409-1411 г. і яе галоўнай бітвай, а таксама таму, што актуальнай застаецца праца Свэна Экдаля[2] — этапная ў крыніцазнаўстве бітвы пад Грунвальдам, у якой грунтоўна разгледжана і ХК. Дык ці не занадта смела заяўлена? Каб разабрацца, трэба чытаць, чым мне і давялося заняцца. Чытаць далей →

Dietrich, Hans-Christian. „Auf dem Weg zur Glaubenseinheit…»: Reformationsgeschichte Weißrusslands. Erlangen: Martin-Luther-Verlag, 2005. 430 S. (Beiträge zur Geschichte der evangelisch-lutherischen Kirche Russlands, 5)

Манаграфія нямецкага лютэранскага тэолага — гісторыка царквы Ганса-Хрысціяна Дытрыха прысвечана даследаванню гісторыі Рэфармацыі на Беларусі. Аднак гэтая праца, з аднаго боку, значна выходзіць за рамкі, акрэсленыя загалоўкам, а з другога — атрымліваецца крыху вузейшая за заяўленую назву. Сваім праблемным полем даследчык фактычна абраў гісторыю царквы на Беларусі ад часоў з’яўлення хрысціянства і да XVI ст. уключна. З гэтай прычыны яго манаграфія засяроджана не толькі на асвятленні рэфармацыйнага руху на Беларусі, але ў немалой ступені і на разглядзе папярэдняй царкоўнай гісторыі краіны, перш за ўсё праваслаўя. Разам з тым аўтар абмежаваў храналогію працы канцом XVI ст., што не дазволіла яму дэталёва прасачыць далейшы лёс беларускай Рэфармацыі, хаця ў асобных экскурсах часам ён выходзіць далёка за межы абранай храналагічнай мяжы.
Чытаць далей →

*Alfons Brüning. Unio non est unitas. Polen-Litauens Weg im konfessionellen Zeitalter (1569-1648). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2008. ІХ, 411 S.

Кніга нямецкага даследчыка Альфонса Брунінга прысвечана асаблівасцям сацыяльна-палітычнага і рэлігійнага развіцця Рэчы Паспалітай у перыяд 1569-1648 г. У аснове кнігі ляжыць дысертацыйнае даследаванне, абарона якога адбылася ў лютым 2005 г. у Свабодным універсітэце (Берлін). Аўтар аналізуе гістарычныя падзеі XVI-XVII ст. праз прызму так званай „канфесіяналізацыйнай парадыгмы» (Konfessionalisierungsparadigma) — канцэпцыі, што разглядае канфесіяналізацыю ўякасці аднаго з найважнейшых элементаў працэсу трансфармацыі грамадства ў перыяд ранняга Новага часу.
Чытаць далей →